Höfuðstóllinn rýkur upp

Sú skyndilega hækkun vísitölu neysluverðs sem varð í apríl kemur sér mjög illa fyrir þá sem tekið hafa verðtryggt lán. Vísitalan hækkaði um 3,4% á milli mánaða og hefur ekki hækkað meira í tæpa tvo áratugi.

Svo tekið sé einalt dæmi þýðir 3,4% hækkun vísitölu neysluverðs að sá sem þarf að greiða 100.000 krónur af jafngreiðsluláni í maí, þarf að greiða 103.400 krónur af því í júní þegar hækkun vísitölu í apríl er farin að taka gildi til verðtryggingar. Að sama skapi hækkar höfuðstóll 20 milljóna króna láns í rúmar 20.682.000 krónur.

Afborgun hækkar um þriðjung

Einnig má taka dæmi af einstaklingi sem tók 20 milljóna króna jafngreiðslulán til 40 ára með 4,15% vöxtum 1. september 2004. Ef lánið hefði verið óverðtryggt, næmi hver mánaðargreiðsla tæpum 86 þúsund krónum. Eins og vísitalan hefur þróast þarf viðkomandi hins vegar að greiða tæpar 110 þúsund krónur í afborgun 1. júní nk., eða tæpum þriðjungi meira.

Ef verðbólga hefði haldist 3,7%, eins og hún var í ágúst 2004, hefði afborgunin 1. júní nk. verið tæpar 98 þúsund krónur. Hin raunverulega afborgun er 12% hærri, og til þess að greiðslubyrðin hafi ekki þyngst, þurfa laun viðkomandi því að hafa hækkað um það sem því nemur á umræddu tímabili.

Allt yrði vitlaust í Danmörku

„Í landi þar sem lán eru verðtryggð er gríðalega mikilvægt að verðbólga sé aldrei há,“ segir Brynhildur Pétursdóttir, ritstjóri Neytendablaðsins. Strax fyrir tveimur árum, þegar verðbólga var ekki í námunda við það sem nú er, hafi Neytendasamtökin bent á þetta.

„Ég sé ekki fyrir mér að aðrar þjóðir myndu sætta sig við svona miklar sviptingar. T.d. ímynda ég mér að allt yrði vitlaust í Danmörku ef fólk sæi lánin sín hækka svona mikið á einu bretti.“

Hún bendir á að verðtryggingin hækki höfuðstól láns töluvert jafnvel þegar verðbólga er ekki nema 2,5%, sem er verðbólgumarkmið Seðlabankans. Því sé mikilvægt að lántakendur leggist vel yfir útreikninga á lánum og stökkvi ekki á allt sem bjóðist.

Vilja afnema verðtryggingu

Ýmsir hafa orðið til þess að gagnrýna verðtrygginguna, sem er nánast séríslenskt fyrirbæri. Hefur því t.d. verið haldið fram að ef verðtryggingin væri afnumin myndi það verða til þess að stjórnvöld tækju sig á í baráttunni gegn verðbólgu, þar sem verðtrygging frestar í raun áhrifum verðbólgu á almenning.

Frjálslyndi flokkurinn hefur sem dæmi lagt fram þingsályktunartillögu þess efnis að verðtryggingin verði afnumin, en tillagan er til umfjöllunar hjá allsherjarnefnd. Í neikvæðri umsögn um tillöguna benti Seðlabanki Íslands á að það að afnema verðtryggingu verði að öllum líkindum til þess að auka verðbólgu enn frekar.

„Ég veit nú ekki hvort það myndi skipta miklu máli í því umhverfi sem við erum í núna,“ segir Jón Magnússon, þingmaður Frjálslynda flokksins, um aðvaranir Seðlabankans. „Á sama tíma og þeir sem lána peninga verða að hafa tryggingu, má kerfið ekki vera þannig að öll heimsins óáran bitni á þeim sem taka lán.“

Verðtryggingin skárri kostur

Valgerður Sverrisdóttir, þingmaður Framsóknarflokksins, bendir hins vegar á að ef verðtrygging er afnumin við það verðbólguástand sem hefur ríkt hér á landi, yrðu bankarnir annað hvort að hafa öll lán á breytilegum vöxtum, og hækka þannig vexti um leið og verðbólga eykst, eða hækka vexti á línuna til að verja sig gegn hættu á verðbólgu.

Þórólfur Matthíasson, prófessor í hagfræði, tekur undir með Valgerði. „Það er erfitt að sjá fyrir sér að það sé hægt að halda gangandi lánakerfi hér á landi ef verðtryggingin verður afnumin.“

Ef það yrði gert þyrfti að veita lánveitendum áhættuálag, til að þeir sæju sér hag í að veita lán í þeirri miklu verðbólgu og óvissu um verðbólgu sem ríkt hefur hér á landi.

Þekkir þú dæmi?

Í hnotskurn

Ef tekið var 20 milljóna króna jafngreiðslulán í september árið 2004, með 4,15% vöxtum, verður afborgunin 1. júní 109.551 króna. Ef verðbólga hefði haldist 3,7%, eins og hún var í ágúst 2004, þyrfti viðkomandi að greiða 97.826 krónur 1. júní.