Innlent | mbl | 14.12.2008 | 12:43 | Uppfært 13:33

Minnisvarði um Jóns-málið afhjúpaður

Arnar Jónsson, sonur Jóns, les texta minnisvarðans við afhjúpunina í dag mbl.is/Skapti Hallgrímsson

Minnisvarði var um hádegisbil í dag afhjúpaður á horni Byggðavegar og Þingvallastrætis á Akureyri; um meint umferðarlagabrot Jóns Kristinssonar a þessum stað 1984. Hið meinta umferðarbrot hafði sögulegar afleiðingar, því það leiddi til aðskilnaðar dómsvalds og umboðsvalds og þar af leiðandi til endanlegrar þrískiptingar ríkisvaldsins á Íslandi.

Á þessum stað er því markað upphaf eins mikilvægasta dómsmáls þjóðarinnar á síðari tímum. Forsaga málsins er þessi: Þriðjudaginn 26. júní 1984 kl. 16.40 stöðvuðu tveir lögreglumenn Jón Kristinsson á Subaru bifreið sinni A 3088 og gáfu honum að sök að hafa ekki virt stöðvunarskyldu þar sem hann ók norður Byggðaveg og beygði inn á Þingvallastræti til austurs. Var þetta annað meint umferðalagabrot Jóns á stuttum tíma. Voru málin tekin fyrir samtímis í Sakadómi Akureyrar og hann sakfelldur af báðum ákærum.

Jón ákvað að una ekki dóminum og benti á að sami maður hafði sinnt málinu í umboði lögreglustjóra (framkvæmdavalds) annars vegar og bæjarfógeta (dómsvalds) hins vegar. Fullyrti hann að með því væri réttlát málsmeðferð ekki tryggð. Eftir að dómur fyrir fyrra brotið hafði verið staðfestur í Hæstarétti leitaði Jón til Mannréttindadómstóls Evrópu sem ákvað að veita honum áheyrn fyrstum Íslendinga.

Niðurstaðan var afdráttarlaus:
Málsmeðferð í kjölfar meints umferðalagabrots Jóns Kristinssonar braut í bága við 6. grein Mannréttindasáttmála Evrópu um réttláta dómsmeðferð fyrir dómstólum. Þegar ljóst varð að íslenska ríkið myndi tapa málinu í Strassburg leitaði það sátta með fororði um að réttarskipan landsins yrði breytt innan tiltekins tíma.

Í kjölfarið voru sett lög á Alþingi þar sem skilið var með óyggjandi hætti milli dóms- og framkvæmdavalds. Óréttur sem þjóðin hafði búið við heyrði þar með sögunni til og er Jóns-málið þannig lifandi dæmi þess að lítil þúfa velti oft þungu hlassi.

Hugmyndin um að koma upp minnismerki á götuhorninu þar sem lögreglan stoppaði Jón er komin frá lögfræðinemum við Háskólann á Akureyri. Þar verður getið um atburðinn og það sem fylgdi í kjölfarið. Merkið verður hið fyrsta í röð merkja í bænum sem lýsa litlum og stórum sögum úr fortíðinni, en tengjast ákveðnum persónum. Þetta fyrsta merki verður viðamest og vel við hæfi að byrja á því, þar sem Jón varð níræður á þessu ári.