Fréttaskýring: Fleira hættulegt en herir og hryðjuverk

Efnahagshrunið hefur veikt innviði íslensks samfélags og grafið undan öryggi þess í víðum skilningi. Það leiddi til víðtæks efnahagslegs og félagslegs óöryggis og olli tímabundið pólitískum óstöðugleika. Jafnframt verður erfiðara að fjármagna ýmiss konar starfsemi sem lýtur að öryggis- og varnarmálum.

Þetta kemur fram í áhættumatsskýrslu um Ísland sem þverfaglegur hópur á vegum utanríkisráðuneytisins, undir formennsku Vals Ingimundarsonar sagnfræðiprófessors, hefur skilað og kynnt var á fundi með blaðamönnum í utanríkisráðuneytinu gær. Starfshópurinn var skipaður af Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur, þáverandi utanríkisráðherra, í október árið 2007. Í honum sátu alls þrettán manns en hópurinn kallaði m.a. til sín innlenda og erlenda sérfræðinga.

Skýrslan er mjög yfirgripsmikil og tekur til margra þátta er tengjast öryggis- og varnarmálum á breiðum grunni, enda var lögð áhersla á að útvíkka öryggishugtakið. Sambærilegar skýrslur hafa verið unnar reglulega í nágrannaríkjum okkar en eru nýjung hér á landi. Við kynningu á skýrslunni sagði Össur Skarphéðinsson utanríkisráðherra að skýrslan væri fróðleg og afar vel unnin. Þó að skýrslan væri á ábyrgð höfundanna sagðist hann vera í meginatriðum sammála þeim.

Útvíkkað öryggishugtak

Meðal niðurstaðna skýrsluhöfunda er að engar vísbendingar séu um að hernaðarógn muni á næstu árum steðja að Íslandi. Pólitísk afstaða á alþjóðavettvangi og þátttaka í alþjóðlegum aðgerðum geti hins vegar falið í sér ákveðna áhættu.

Ýmsar aðrar ógnir geta steðjað að Íslendingum, eins og farsóttir sem geti komið fram með reglulegu millibili. Líkur á hættuástandi vegna náttúruhamfara eru viðvarandi, segir í skýrslunni, en hætta á hryðjuverkaárás á Ísland telst lítil. Á hinn bóginn geti hryðjuverkamenn viljað nota landið sem griðastað.

Skipulögð glæpastarfsemi er sögð vaxandi hér á landi og snerta marga þætti eins og fíkniefnasmygl, ofbeldi, peningaþvætti og mansal. „Full ástæða er til að óttast að aukin harka, þar með talinn vopnaburður, verði viðtekin í íslenskum undirheimum á næstu árum og setji mark sitt á skipulagða glæpastarfsemi hér á landi,“ segir í skýrslunni. Þar segir ennfremur að hlutur neðanjarðarhagkerfis aukist vegna efnahagshrunsins. Þannig muni hagnaður af fíkniefnaviðskiptum verða t.d. notaður til fjárfestinga hér á landi og að markaður með stolnar vörur muni stækka. Farið er yfir fleiri atriði sem hætta getur stafað af, eins og net- og matvælaöryggi, en hér til hliðar eru nokkrar helstu ábendingar sem skýrsluhöfundar leggja fram.

Skýrsluna sjálfa má nálgast á vef utanríkisráðuneytisins

Til öryggis

*Komið verði á neyðaraðgerðastjórn stjórnvalda til að bregðast við ógn.

*Skilgreina þarf betur stöðu varnarsamnings Íslands og Bandaríkjanna.

*Endurnýja umræðu um stöðu Íslands í NATO og framlag til bandalagsins.

*Efla samvinnu Norðurlanda á sviði öryggismála, t.d. í eftirliti og vöktun.

*Fylgjast áfram með herflugi og ferðum kjarnorkubáta nálægt Íslandi.

*Styrkja samskipti við nágrannaríki í öryggismálum á norðurslóðum.

*Styrkja samstarf við ESB vegna áhættuþátta eins og glæpa, farsótta, náttúruhamfara og hryðjuverka.

*Mælt með samstarfi stofnana sem sinna öryggis- og varnarmálum.

*Auka birgðir matvæla og koma upp neyðarbirgðum af olíu.

*Efla samráð ríkisvalds og einkafyrirtækja á sviði öryggismála, einkum varðandi fjarskipta- og netöryggi.

*Efla innlendar mótvægisaðgerðir gegn loftslagsbreytingum.

*Tryggja betur ljósleiðarakerfið og bæta öryggi háspennulína.

*Tryggja betur öryggi og réttindi erlendra ríkisborgara á Íslandi.

*Tryggja lögreglu búnað og heimildir til að glíma við glæpastarfsemi.

*Gera áætlanir til að bæta orðspor Íslands á alþjóðavettvangi.

*Efla þarf eftirlit með flutningi hættulegra efna milli staða á Íslandi.

*Uppfæra áhættumatsskýrslur vegna tíðra breytinga í öryggismálum.