Fréttaskýring: NATO á krossgötum á sextugsafmæli

Þegar Atlantshafsbandalagið var stofnað árið 1949 fór markmið þess og tilgangur ekki á milli mála. Bandalagið var stofnað til varnar gegn Sovétríkjunum. Nú eru hins vegar tæp átján ár liðin frá því að Sovétríkin hrundu og NATO er bandalag í leit að tilgangi og sýn aðildarríkjanna á ógnir samtímans og framtíðina ólík.

Þessa dagana sitja embættismenn yfir uppköstum að texta sameiginlegrar yfirlýsingar leiðtogafundar NATO, sem haldinn verður í byrjun apríl með sérstakri áherslu á sextugsafmælið. Listinn yfir ógnirnar er kunnuglegur: hryðjuverk, útbreiðsla gereyðingarvopna og annarra vígtóla, brostin ríki, orkuöryggi, netöryggi og sjórán.

Síðan er spurningin um umfangið. Á NATO að vera svæðisbundið bandalag, á allur hnötturinn að vera undir eða á jafnvel að hætta að takmarka það við álfurnar, sem liggja að Norður-Atlantshafi og gefa ríkjum á borð við Ástralíu, Japan og Suður-Kóreu kost á inngöngu?

Meginástæðan fyrir inngöngu nýrra aðildarríkja er svæðisbundið hlutverk NATO. Návígið við Rússa er þeim nægt tilefni til að vilja njóta verndar fimmtu greinar stofnsáttmála Atlantshafsbandalagsins, sem kveður á um að verði ráðist á eitt aðildarríki jafngildi það árás á þau öll.

Gömlu ríkin horfa hins vegar á öryggismál í víðara samhengi. Til að tryggja öryggi aðildarríkja NATO þarf að vera hægt að senda herafla til landa á borð við Afganistan.

Spurningin um það hvort NATO eigi að bregðast við svæðisbundinni eða hnattrænni ógn snýst ekki bara um hugmyndafræði, heldur uppbyggingu herja, krónur og aura. Á að byggja upp varnir í Evrópu eða leggja áherslu á uppbyggingu herafla, sem hægt er að flytja með litlum fyrirvara hvert á land sem er?

Pólverjar og Tékkar eru óþreytandi að hamra á landvarnarhlutverkinu. Danir hafa hins vegar breytt um stefnu í varnarmálum og líta svo á að gæsla öryggis snúist ekki lengur um landvarnir í hefðbundnum skilningi. Þeir hafa á undanförnum árum lagt áherslu á að geta sent herlið á vettvang hvar sem er í heiminum.

Íslendingar hafa lagt mikla áherslu á að Atlantshafsbandalagið megi ekki vanrækja norðurslóðir. Í heimsókn í höfuðstöðvar NATO í Brussel kom í ljós að ráðstefna, sem haldin var á Íslandi um öryggi á norðurslóðum um það leyti, sem hér urðu stjórnarskipti, hafði vakið athygli. Miklar breytingar væru augljóslega í vændum vegna bráðnunar íshellunnar á norðurpólnum. Því mæti búast við auknum siglingum í óskilgreindri framtíð.

James Appathurai, talsmaður Atlantshafsbandalagsins, sagði á fundi með norrænum blaðamönnum að ef til vill yrði minnst á öryggi á norðurslóðum í yfirlýsingu leiðtogafundarins, en þótt svo yrði ekki væri ljóst að málefni þessa svæðis væru komin á dagskrá Atlantshafsbandalagsins.

Hvað sem því líður er ljóst að norðurslóðir eru ekki helsta áhyggjuefni aðildarríkja NATO þegar leitast er við að leggja fram grundvallarstefnu, sem á að taka við af þeirri stefnu sem mörkuð var 1999. Til marks um hvað þörfin er brýn er allt það, sem gerst hefur í millitíðinni: hryðjuverkin 11. september 2001, innrásin í Afganistan og Íraksstríðið, auk þess sem aðildarríkjunum hefur fjölgað verulega og um mánaðamótin bætast tvö ný við, Albanía og Króatía.

Allt í sóma?