Innlent | mbl | 24.9.2009 | 13:15 | Uppfært 17.12.2009 14:53

Lögleiða ætti reglur um upplýsingaskyldu ráðherra

Morgunblaðið/Brynjar Gauti

Vinnuhópur þriggja lögfræðinga sem skipaður var um mitt ár 2008, og falið að fara yfir núgildandi lagareglur um eftirlit Alþingis með handhöfum framkvæmdarvalds og leggja mat á hvort breytinga væri þörf, hefur skilað af sér skýrslu.

Meðal þess sem þar er lagt er að ríkisstjórnin skili árlegri skýrslu til þingsins um framkvæmd þingsályktana og að lögfestar verði ákveðnar reglur um upplýsingaskyldu ráðherra gagnvart þinginu.

Í vinnuhópnum áttu sæti þau Bryndís Hlöðversdóttir, aðstoðarrektor og formaður vinnuhópsins, Ragnhildur Helgadóttir prófessor og Andri Árnason hrl. Með hópnum starfaði Ásmundur Helgason lögfræðingur.

Samkvæmt upplýsingum frá Alþingi er í skýrslu vinnuhópsins gerð grein fyrir hvað átt er við með þingeftirliti og markmiðum þess, sögu þingeftirlits hér á landi, reglum um upplýsingarétt alþingismanna og upplýsingaskyldu ráðherra, eftirlitshlutverki fastanefnda þingsins, þingskipuðum rannsóknarnefndum, pólitískri og lagalegri ábyrgð ráðherra og meðferð mála fyrir landsdómi auk eftirlitshlutverki Ríkisendurskoðunar og umboðsmanns Alþingis.

Þessi atriði eru borin saman við fyrirkomulag þingeftirlits í nágrannaríkjunum, einkum í Noregi og Danmörku, og að lokum lagðar til ákveðnar breytingar á reglum um þessi efni.

Við athugun vinnuhópsins var áhersla lögð á að staða þingsins í stjórnskipuninni væri skoðuð vandlega og möguleikar Alþingis til að rækja eftirlitshlutverk sitt yrðu efldir m.a. með því að auka rétt minni hluta til að sinna þingeftirliti. Meðal helstu ábendingar sem koma fram í skýrslunni eru að skerpt verði á ákvæði um þingræði í stjórnarskrá og fjalla þar e.t.v. um vantraust. Að heimilt verði að leggja fram tillögu að ályktun í tengslum við umræður um fyrirspurnir eða utandagskrárumræður. Að skýrar reglur verði settar um upplýsingarétt þingmanna og aðgang þingsins, einkum þingnefnda, að gögnum hjá stjórnvöldum.

Jafnframt að settar verði reglur um heimild ráðherra til að leggja fyrir Alþingi upplýsingar sem eru háðar þagnarskyldu, um örugga meðhöndlun trúnaðarupplýsinga og um þagnarskyldu alþingismanna um upplýsingar sem leynt eiga að fara. Að fastanefndum þingsins verði fækkað og að nýrri nefnd, stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd verði falið sérstaklega að sinna eftirlitshlutverki. Að sett verði almenn lög um meðferð mála fyrir rannsóknarnefndum utanþingsmanna, skipan þeirra og heimildir.

Að mati skýrsluhöfundar ætti að skýra refsiheimildir ráðherraábyrgðarlaga og að hve miklu leyti almennum refsiskilyrðum almennra hegningarlaga verði beitt um brot gegn lögunum. Taka þyrfti skipulag landsdóms til skoðunar m.a. í því skyni að draga úr pólitísku ívafi dómsins. Íhuga verði úrræði til að beina gagnrýni á embættisfærslu ráðherra í mildari farveg en tillögu um vantraust auk þess sem fela ætti stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd að undirbúa mál er tengjast ábyrgð ráðherra og setja skýrar reglur um meðferð þeirra.