Fréttaskýring: Bankarnir veittu ekki upplýsingar og skiluðu ekki alltaf staðgreiðslu

Flest bendir til að einstaklingar hafi í verulegum mæli reynt að koma sér hjá því að greiða fjármagnstekjuskatt. Ábyrgð viðskiptabankanna á þessum málum er mikil.

Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra sagði eftir ríkisstjórnarfund á þriðjudaginn að inn í bönkunum hefði verið „svart skattkerfi“. Þetta eru nokkuð stór orð en ekki verður betur séð en innistæða sé fyrir þeim. Bankarnir buðu viðskiptavinum sínum upp á fjármálaþjónustu af ýmsu tagi sem m.a. byggðist á því að halda ekki eftir staðgreiðslu á fjármagnstekjum þrátt fyrir að það sé alveg skýrt í lögum að greiða beri 10% skatt af tekjunum.

Samkvæmt lögum um fjármagnstekjuskatt frá árinu 1996 ber lánastofnunum „skylda til að draga staðgreiðslu af vaxtatekjum“ einstaklinga. Þetta á við um fjármagnstekjur „er myndast í atvinnurekstri þeirra eða sjálfstæðri starfsemi“. Bankarnir hafa alltaf séð um að skila fjármagnstekjum sem myndast vegna vaxta á innlánsreiknum og sama gildir um vaxtatekjur vegna peningamarkaðssjóða. Þegar bankarnir byrjuðu að bjóða svokölluðum góðum viðskiptavinum eignastýringu í formi afleiðuviðskipta virðist hafa verið ákveðið að skila ekki staðgreiðslu vegna hagnaðar af þessum viðskiptum.

Vala Valtýsdóttir, héraðsdómslögmaður hjá Deloitte, segir alveg skýrt að bönkunum hafi borið að halda eftir staðgreiðslu vegna hagnaðar sem viðskiptamenn þeirra höfðu af afleiðuviðskiptum.

Bankarnir hafa heldur ekki skilað staðgreiðslu vegna hagnaðar viðskiptavina sinna af hlutabréfaviðskiptum nema í mjög takmörkuðum mæli. Það er kannski alveg eins skýrt í lögum að bönkunum hafi borið að skila staðgreiðslu vegna þessara viðskipta. Það leikur hins vegar enginn vafi á að það ber að greiða fjármagnstekjuskatt af hagnaði af hlutabréfaviðskiptum og af arði.

Tregir að veita upplýsingar

Það sem er aftur á móti athyglisvert er hvað bankarnir hafa verið tregir til að veita skattyfirvöldum upplýsingar sem þeir búa yfir um hlutabréfaviðskipti viðskiptamanna sinna. Ríkisskattstjóri hefur um árabil reynt að fá upplýsingar frá bönkunum um þessi viðskipti. Í bréfi sem hann ritaði bönkunum árið 2001 segir: „Viðskipti með hlutabréf hafa farið mjög vaxandi á undanförnum árum og það því orðið meira hagsmunamál fyrir ríkissjóð og brýnna jafnréttismál fyrir skattborgarana að tryggt sé eftir mætti að framtaldar tekjur séu réttar og skattar ákveðnir í samræmi við það.“

Mjög erfiðlega gekk hins vegar að fá þessar upplýsingar og á endanum fór málið til dómstóla. Það er fyrst núna, næstum 9 árum síðar, sem þessar upplýsingar eru að skila sér til skattyfirvalda. Og þá kemur líka í ljós að þarna hafa verið stunduð stórfelld skattsvik, að nokkru leyti í skjóli bankanna. Samkvæmt bráðabirgðatölum vantar um 127 milljarða viðskipti með hlutabréf inn á skattframtöl. Frá þessari tölu dragast kaupverð bréfanna og eins kann að vera að gerð hafi verið grein fyrir sumum af þessum viðskiptum í einkahlutafélögum.

Sú spurning vaknar hvort skattyfirvöldum takist að innheimta þá skatta sem ekki hafa verið greiddir. Ljóst er að margir sem voru mjög ríkir eru það ekki lengur. Skúli Eggert Þórðarson sagði að skattayfirvöld mættu ekki láta það hafa nein áhrif á sig hvernig gjaldfærni manna væri. Hann sagðist telja að flestir væru borgunarmenn fyrir þessum vantöldu tekjum.

Í þessu sambandi skiptir máli frumvarp sem er fyrir þinginu sem veitir skattyfirvöldum heimild til að leggja hald á eignir. Stefán Skjaldarson skattrannsóknastjóri sagði í samtali við RÚV í gær að vitað væri um eignir sem hefðu verið til staðar, en væru nú horfnar.

Hópurinn sem grunaður er um skattsvik vegna afleiðuviðskipta telur rúmlega þúsund manns. Álíka margir einstaklingar hafa stundað hlutabréfaviðskipti í stórum stíl án þess að telja viðskiptin fram. Þá er átt við viðskipti sem telja tugi milljóna eða jafnvel milljarða.

Er að koma í ljós það sem okkur hefur grunað

„Allar aðvaranir skattayfirvalda í gegnum árin hafa margsinnis verið hundsaðar og kröfur ríkisskattstjóra og skattrannsóknarstjóra hafa ekki fengist í gegn fyrr en núna með þessum dómum og með lagabreytingu sem varð í árslok 2008 og í ársbyrjun 2009. Nú er að koma í ljós það sem okkur hefur grunað alla tíð að þetta væri ekki í lagi. Það eru býsna alvarlegir atburðir sem þarna virðast hafa átt sér stað,“ sagði Skúli Eggert Þórðarson ríkisskattstjóri um hvernig bankarnir hafa staðið að skattskilum og upplýsingagjöf.

Skúli Eggert sagði að mál sem væru til skoðunar hjá skattyfirvöldum varðandi hlutabréfa- og afleiðuviðskipti færu núna í venjulegan farveg. Viðkomandi gæfist kostur á að koma að sjónarmiðum og leiðrétta framtölin. Síðan færu málin í venjulegt úrskurðarferli. Samkvæmt lögum er heimilt að leggja 25% álag á tekjur sem ekki hafa verið taldar fram til skatts. Skúli Eggert vildi ekkert tjá sig um hvort til greina kæmi að beita þessari heimild.