Fréttaskýring: Vandi heimila vanmetinn?

„Það er hægt að lesa það út úr útreikningum Seðlabankans að í stað þess að bankahrunið hafi fjölgað heimilum í vanda um að minnsta kosti 9.000, hefði ekkert verið að gert, þá stefnir í að fjölgunin verði lítil sem engin,“ sagði Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra í umræðum á Alþingi í vikunni um fjárhagsstöðu heimilanna.

Jóhanna hefur væntanlega verið að vísa þarna til nýlegrar skýrslu Seðlabankans um fjármálastöðugleika, þar sem m.a. er fjallað um skuldavanda heimilanna. Þar kom fram að um 24 þúsund heimili væru í vanda og ættu í erfiðleikum með að ná endum saman um hver mánaðamót. Þetta eru um 23% af öllum skuldsettum heimilum í landinu, eins og staðan var um mitt síðasta ár, en Seðlabankinn telur að hlutfallið hefði farið í um 28% hefði ekki komið til aðgerða á borð við frystingu gengistryggðra lána.

Staðan í febrúar sl. var orðin sú að hlutfall heimila í vanda var komið í 22% en hefði verið í 26% án aðgerða, að mati bankans. Í skýrslu Seðlabankans kemur fram að sambærilegt hlutfall í byrjun árs 2008 hafi verið um 20%. Við bankahrunið í október 2008 var hlutfall heimila í vanda um 25%.

Telur Seðlabankinn að frysting gengistryggðra lána hafi komið í veg fyrir að hlutfall heimila, sem stæðu ekki undir greiðslubyrði lána og framfærslu, hækkaði verulega. Metur bankinn það svo að hlutfall heimila í vanda með gengistryggð lán hefði án aðgerða staðið í um 42% í febrúar sl. en hlutfallið hafi hins vegar verið tæp 33%, borið saman við 28% í upphafi árs 2008. Fram kemur í skýrslu bankans að ekki sé einsýnt hvernig meta eigi hvaða heimili eigi í vanda. Sé tekið mið af fjölda heimila sem séu á mörkum þess að ná endum saman í kjölfar aðgerða stjórnvalda fáist um 24 þúsund heimili. Vísbendingar séu um að aðgerðirnar lækki hlutfall skuldugra heimila um fjórar til fimm prósentur, sem þýði að um 5.000 heimili hafi komist í viðráðanlegri stöðu sökum aðgerðanna.

Telja samanburðinn skakkan

Sé miðað við mismunandi fjölskyldugerðir hefur fjölgun á skuldugum heimilum verið meiri meðal barnafjölskyldna, eða úr 23% í byrjun 2008 í 27% í febrúar sl., eftir aðgerðir stjórnvalda. Hefði ekkert verið aðhafst hefði hlutfall skuldugra barnafjölskyldna verið nærri 34% í byrjun þessa árs.

Ekki eru allir alls kostar sammála reikningsaðferðum Seðlabankans. Meðal þeirra eru Hagsmunasamtök heimilanna, sem telja tölur bankans vanmetnar og samanburðinn skakkan. Marinó G. Njálsson, sem á sæti í stjórn samtakanna, segir Seðlabankann gera ráð fyrir ýmsu í sínum tölum sem veikar forsendur séu fyrir eða hreinlega rangt. Áhrif aðgerða stjórnvalda hafi verið ofmetin af hálfu bankans.

„Sem dæmi þá gerir bankinn ráð fyrir að allir hafi nýtt sér greiðslujöfnun bílalána, þegar einungis innan við fimmtungur hefur gert það. Framfærsluviðmið hans eru röng og einnig vantar inn í ýmsa liði á gjaldahliðinni sem hafa hækkað frá samanburðarárinu. Á móti kemur að inn í tölur Seðlabankans á tekjuhliðinni er ekki reiknað með séreignarsparnaði og vegur það að einhverju leyti upp villuna á hinni hliðinni,“ segir Marinó, sem telur að minnst 35% heimila séu í miklum vanda og líkast til sé raunverulegt hlutfall á bilinu 42-60%.

Hann bendir jafnframt á að talan um 23% heimila í vanda hjá Seðlabankanum sé frá miðju síðasta ári, síðan þá hafi þróunin verið framreiknuð og ekki byggst á raunverulegum gögnum nema að hluta. Marinó segir forsætisráðherra hafa passað sig á að nefna ekki eina af helstu niðurstöðum rannsóknar Seðlabankans eins og hún hafi verið kynnt á málstofu í apríl sl., þ.e. að hópurinn í vanda sé að minnka en hins vegar sé vandi hans að aukast. Það sé lélegt hjá Samfylkingunni að grípa einhverja eina tölu og halda henni á lofti „eins og heilögum sannleika, þegar hún er það ekki,“ segir Marinó.