Innlent | mbl | 2.10.2011 | 14:13 | Uppfært 15:13

Alþingi kýs forsætisráðherra án atbeina forseta Íslands

Eiríkur Bergmann Einarsson mbl.is

Eiríkur Bergmann Einarsson, einn meðlima stjórnlagaráðs, segir það ekki rétt hjá forseta Íslands að embættið verði mun valdameira ef tillögur stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá ná fram að ganga. Alþingi muni kjósa forsætisráðherra, án atbeina forseta, sem verði hins vegar í hlutverki fundarstjóra.

Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands, ræddi í þingsetningarræðu sinni á Alþingi í gær um Stjórnlagaráðsins. Hann sagði þær fela í sér mun valdameiri forseta, til dæmis tæki hlutverk hans við myndun ríkisstjórn miklum breytingum og yrði mun sjálfstæðara.

„Í stað þess að formenn stjórnmálaflokka móti valkosti forsetans eins og tíðkast hefur frá lýðveldisstofnun myndi forseti sjálfur hafa frumkvæði að viðræðum við einstaka þingmenn og þingflokka. Hann gerir síðan tillögur til Alþingis um forsætisráðherra og er þá ekki bundinn af því að velja þingmann til þess embættis. Verði fyrsta tillaga forsetans ekki samþykkt hefur hann að nýju viðræður við þingmenn og þingflokka.
Í stað þess forystuhlutverks sem formenn flokka hafa í áratugi haft við myndun ríkisstjórna fela tillögur stjórnlagaráðs í sér nýja skipan þar sem beinar viðræður forsetans við þingmenn yrðu afgerandi,“ sagði Ólafur Ragnar í gær.

Hlutverk forsetans skýrt

Eiríkur Bergmann segir, í samtali við Fréttavef Morgunblaðsins:

„Stjórnlagaráð lagði upp með það að skýra hlutverk forsetans frá þeirri óljósu og óskýru stöðu sem er í núverandi stjórnarskrá, en ekki að breyta vægi embættisins. Við fórum reyndar þá leið að hliðra til hlutverkum; ýmislegt er tekið frá embættinu eins og ýmis leppshlutverk í núverandi stjórnarskrá, t.d. að skipa ráðherra og skrifa undir samninga við erlend ríki og þá er ríkisráðið tekið út. Málskotsrétturinn er líka færður til þjóðarinnar því 10% hennar geta skotið málum til þjóðaratkvæðgeiðslu og það vald er því ekki lengur hjá forseta einum. Þess vegna er hægt að halda því fram að verið sé að minnka vægi embættisins verulega. Á móti fær forseti ákveðið eftirlitshlutverk varðandi embættisveitingar ráðherra; getur við sérstakar aðstæður gripið inn í slíkar embættisveitingar ráðherra og vísað þeim til Alþingis. En að saman lögðum breytingunum er það mitt mat og flestra annarra, að vægi embættisins í stjórnskipuninni sé með svipuðu sniði og áður var.“

Eiríkur segir jafnframt: „Stjórnarmyndun er hún færð inn í þingið. Þannig er hnykkt á þingræðisfyrirkomulaginu með því að í 1. málsgrein 90. greinar segir: Alþingi kýs forsætisráðherra. Okkur þótti hins vegar fara vel á því, vegna þess að stjórnarmyndun fer fram eftir kosningar og ekki endilega búið að kjósa forseta þingsins, að forseti stýrði þessu kjöri. En það er fundarstjórnunarhlutverk fyrst og fremst. Það er alveg á hreinu að við ætlum ekki að kippa þingræðinu úr sambandinu.“

Hann bendir á að í tillögum stjórnlagaráðs komi skýrt fram að Alþingi kjósi forsætisráðherra, algerlega án atbeina forseta og forsætisráðherra skipar ráðherra.

En eru tillögur stjórnlagaráðs ef til vill óskýrar? Eða hvers vegna telurðu að forsetinn túlki þær eins og hann gerði í gær?

„Nei, tillögurnar eru mjög skýrar og ég veit ekki af hverju hann túlkar þetta svona. En almennt get ég sagt, og ekki endilega vegna ummæla forseta Íslands, að það eru örugglega ýmis öfl í stjórnmálunum sem vilja teygja og toga tillögur eins og þessar sér í hag, en ég er ekki viss um að það sé til hagsbóta fyrir íslenska þjóð á þessum tímapunkti að menn gangi langt í því. Tillögurnar eru mjög skýrar og óþarfi að afbaka þær í pólitískum hráskinnaleik í íslenskum stjórnmálaum. Íslensk þjóð á betra skilið en það.“