Innlent | Morgunblaðið | 4.11.2011 | 10:43 | Uppfært 6.2.2012 10:06

Svört laun langvarandi vandi

Svört atvinnustarfsemi er umfangsmeiri en talið var.

„Dulin atvinnustarfsemi sem felst í svörtum launum hefur verið vandamál mjög lengi, við höfum margsinnis rekist á það. En það sem kom mér mest á óvart var að þetta væru svona mörg fyrirtæki sem eitthvað var athugavert við,“ segir Skúli Eggert Þórðarson ríkisskattstjóri.

Umræður um svart hagkerfi urðu á Alþingi í gær í ljósi þeirrar staðreyndar, sem ný könnun leiddi í ljós, að 12% starfsmanna lítilla og meðalstórra fyrirtækja séu í svartri vinnu. Steingrímur J. Sigfússon fjármálaráðherra neitaði því að umfang vandans væri til komið vegna skattastefnu ríkisstjórnarinnar. Um viðvarandi vandamál væri að ræða sem ekki tengdist sköttum.

Um þetta mál er í sjálfu sér nokkuð erfitt að fullyrða vegna þess að jafnítarlegar úttektir á svartri atvinnustarfsemi í landinu hafa ekki áður verið gerðar og raunhæfur samanburður því ekki fyrir hendi.

Fyrsta opinbera rannsóknin á dulinni atvinnustarfsemi var gerð 1984- 1986. Síðan hafa verið gerðar tvær úttektir, 1993 og 2004. Í þeirri fyrrnefndu var getum að því leitt að árið 1992 hefði umfang skattsvika í heild numið rúmum 4% af landsframleiðslu, á annan tug milljarða kr.

Í skýrslu starfshóps um umfang skattsvika árið 2004 var áætlað að 8,5-11,5% af landsframleiðslu væru dregin undan skatti, eða sem næmi 18-24 milljörðum króna á verðlagi þess árs. Að auki var árið 2000 gerð skýrsla sem fjallaði eingöngu um virðisaukaskatt og var þá líkum leitt að því að umfang undanskota væri á bilinu 6-8% sem jafngilti þá 4-5 milljarða tekjutapi ríkissjóðs.

Nálganirnar í þessum skýrslum eru mjög ólíkar og í engri þeirra voru dulin laun skoðuð sérstaklega.

Að auki byggist matið á skattaundanskotum á varlegum ágiskunum og verður því að taka með fyrirvara. Úttektin í ár er sú fyrsta sem gerð er þar sem sjónum er sérstaklega beint að svartri atvinnu, með áherslu á lítil og meðalstór fyrirtæki.

„Það er ekki hægt að slá því föstu að [svört atvinnustarfsemi] hafi aukist eða minnkað. Það getur vel verið að þetta hafi verið til staðar í þessu umfangi í mörg ár þótt menn bara viti það ekki. En það sem er hægt að slá föstu er að þetta er meira en talið var,“ segir Skúli Eggert.

Ákveðið hefur verið að endurtaka könnunina eftir nokkur ár til að fylgjast með þróuninni. Þannig verður í fyrsta skipti hægt að draga marktækar ályktanir um orsakir hugsanlegrar aukningar svartrar atvinnu. Hvað varðar samband skattalaga og svarts hagkerfis sagði Vilhjálmur Egilsson, framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, þegar úttektin var kynnt, að þótt margt mætti betur fara í skattaumhverfinu réttlætti það ekki að menn hefðu sína eigin hentisemi. „Menn verða að fara eftir leikreglum samfélagsins en ekki taka lögin í eigin hendur.“