Innlent | mbl | 23.12.2011 | 11:30

Bannið hefur aukið samkeppni

mbl.is/Jim Smart

Samkeppniseftirlitið segir sterkar vísbendingar vera um að bann við forverðmerkingum á kjöti hafi aukið samkeppni.

Í gær kom fram í frétt á vef Neytendasamtakanna að bann við forverðmerkingum hafi jafnvel leitt til verðhækkana á kjöti.

Segir í tilkynningu frá Samkeppniseftirlitinu að óhjákvæmilegt sé í þessu sambandi að rifja upp að forverðmerkingum nokkurra kjötvinnslufyrirtækja (Kaupfélag Skagfirðinga, Sláturfélag Suðurlands, Reykjagarður, Norðlenska og Kjarnafæði) fyrir verslanir var hætt fyrr á þessu ári eftir að rannsókn Samkeppniseftirlitsins hafði leitt í ljós samkeppnishamlandi samvinnu þessara aðila við Bónus um verð.

Um var að ræða nána samvinnu um smásöluverð Bónuss og afslætti frá því. Í þessum samskiptum fólst því ekki aðeins beiðni Bónuss um verðmerkingar kjötbirgjanna á vörum heldur reyndist samvinnan mun umfangsmeiri. Voru brotin til þess fallin að takmarka samkeppni og valda þannig neytendum tjóni. Í mörgum tilvikum voru þessir aðilar að semja eða fjalla um afslætti frá verði sem í raun stóðu neytendum aldrei til boða í viðkomandi verslunum.

Málalyktir urðu þær að flest kjötvinnslufyrirtækin og Hagar viðurkenndu brot sín og greiddu sektir. Síld og fiskur og Matfugl gerðu það hins vegar ekki, en því máli lauk með 80 milljóna króna sekt. Sú ákvörðun hefur verið kærð til áfrýjunarnefndar samkeppnismála og er þar til meðferðar.

Hefur leitt til gerjunar á markaði

„Í fréttum hefur verið vísað til þess að verð á kjöti hafi hækkað í smásölu um allt að 40% á einu ári. Er þar verið að vísa til verðhækkana á einstökum vörum samkvæmt verðkönnun ASÍ.

Samkvæmt vísitölumælingu Hagstofu Íslands sem mælir reglulega verðbreytingar á hundruðum kjötvara var verðhækkun á kjöti og kjötvörum hins vegar að meðaltali um 13% í smásölu á þessu ári. Af þessu er verðhækkun á fersku og frosnu kjöti (lambakjöti, svínakjöti, nautakjöti og alifuglakjöti) sínu meiri eða um 15-25%.

Verðhækkun á meira unnum kjötvörum úr þessum tegundum (s.s. áleggi, reyktu kjöti o.fl.) var hins vegar aðeins um 6% að meðaltali. Þessi síðarnefndi vöruflokkur samanstendur nær eingöngu af vörum sem áður voru forverðmerktar af birgjum þó bæði ferskt og frosið kjöt hafi áður verið verðmerkt af framleiðendum í nokkrum mæli.

Þær upplýsingar sem liggja fyrir um hækkun á afurðaverði til bænda og hækkun á verði frá kjötvinnslufyrirtækjum til smásala benda til að sú hækkun hafi verið um 15-25% á þessu ári. Virðist það vera heldur meiri verðhækkun en að meðaltali í smásölu eins og rakið er hér að ofan. Sterkar vísbendingar eru því um að afnám forverðmerkinga í smásölu hafi aukið þar samkeppni og verðhækkun ekki orðið eins mikil og ef föst smásöluálagning hefði bæst ofan á heildsöluverð kjötvinnsla.

Ljóst er að bann við forverðmerkingum hefur þegar leitt til breytinga og gerjunar á matvörumarkaði sem hagfelldar eru fyrir neytendur til lengri tíma. Þannig bendir verðmunur milli verslana til verðsamkeppni, sem ekki var áður til staðar. Þá hafa breytingarnar leitt til þess neytendur eru síður blekktir með afslætti frá verði sem í raun aldrei stóð til að bjóða þeim, auk þess sem miklu fleiri vörur eru nú staðlaðar að þyngd sem auðveldar verslunum að verðmerkja vörurnar," segir í tilkynningu frá Samkeppniseftirlitinu.

Skapar forsendur fyrir hagræðingu

Með afnámi forverðmerkinga hafa skapast forsendur fyrir hagræðingu hjá aðilum sem eigi að skila sér í lægra verði. „Má í því sambandi nefna minna birgðahald sem hefur í för með sér hagræðingu. Þá telur eftirlitið að við það að birgjar og matvöruverslanir hætti umfangsmiklu samráði og samvinnu um smásöluverð, afslætti frá því verði og framlegð verslana, ætti að nást fram mikill sparnaður á kostnaði aðila við kjötviðskipti. Framangreint á að gera meira en að vega upp á móti hugsanlegum stofnkostnaði verslana við nýtt fyrirkomulag," segir ennfremur í tilkynningu Samkeppniseftirlitsins.

„Verðkönnun ASÍ og umfjöllun Neytendasamtakanna dregur hins vegar athyglina að því sem Samkeppniseftirlitið hefur varað við, að einhverjir þeirra sem koma að verðlagningu kjötvara kunni að nýta sér þessar breytingar til að hækka verð til skemmri tíma. Samkeppniseftirlitið hefur áður varað við þessu.

Í bréfi eftirlitsins til Neytendasamtakanna, Neytendastofu, ASÍ og Talsmanns neytenda, dagsettu fyrir réttu ári, eða þann 23. desember 2010, kallaði Samkeppniseftirlitið eftir því við stjórnvöld og hagsmunasamtök sem koma að neytendavernd að fylgjast vel með því að breytingarnar komi neytendum til góða og að þess verði gætt að þær verði ekki nýttar til þess að koma fram raunhækkun verðs. Bent var á að eftirlit með verðlagi og verðlagsþróun væri almennt ekki á könnu eftirlitsins," segir í tilkynningu.

Samkeppniseftirlitið ítrekar mikilvægi þess að framangreindar breytingar á verðmerkingum kjötvara skili sér til neytenda með aukinni samkeppni og lægra verði. Mikilvægt er að allir sem að þessu koma, stjórnvöld, hagsmunasamtök og fyrirtæki á markaðnum, fylgist vel með þessu. Sérstaklega er mikilvægt að neytendur sjálfir beiti verslanir virku aðhaldi sem felst í því að versla þar sem viðkomandi kjötvörur eru boðnar á hagstæðasta verði. Í þessu efni ættu Neytendasamtökin að gegna lykilhlutverki.