Óvíst er hvort þjóðaratkvæði fari fram um tillögu stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá næsta sumar en stefnt er að því að kosið verði um hana samhliða forsetakosningum sem fyrirhugaðar eru 30. júní næstkomandi. Ljóst er að takmarkaður tími er til stefnu í þeim efnum og svo kann hæglega að fara að það markmið stjórnvalda náist ekki.

Meirihluti stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar Alþingis lagði fram þingsályktunartillögu þess efnis að þjóðaratkvæði um tillögu stjórnlagaráðs færi fram samhliða forsetakosningunum 20. mars síðastliðinn og var henni dreift sama dag á meðal þingmanna. Var stefnt að því að tillagan yrði tekin til umræðu í þinginu daginn eftir.

Til þess þurfti hins vegar að fá samþykkt afbrigði frá þingsköpum en samkvæmt þeim má ekki taka þingsályktunartillögu til umræðu í þinginu nema liðnar séu að lágmarki tvær nætur frá því að henni var dreift. Afbrigði fengust ekki samþykkt en til þess þurfti atkvæði 2/3 þingmanna. Fyrir vikið verður þingsályktunartillagan líklega ekki tekin til umræðu fyrr en næstkomandi þriðjudag þegar næsti þingfundur fer fram samkvæmt dagskrá.

Varaáætlun undirbúin

Til þess að hægt verði að halda þjóðaratkvæðið samhliða forsetakosningunum þarf að ljúka afgreiðslu þingsályktunartillögunnar fyrir næsta föstudag 30. mars en samkvæmt lögum um þjóðaratkvæði verður að samþykkja að mál fari í þjóðaratkvæðagreiðslu þremur mánuðum áður en þjóðaratkvæðið fer fram.

Ríkisstjórnin hefur því næstu viku til þess að koma þingsályktuninni í gegnum Alþingi ef hægt á að vera að halda þjóðararkvæðið samhliða forsetakosningunum. Til vara mun stjórnarmeirihlutinn vera að skoða þann möguleika að koma frumvarpi að breytingum á lögum um þjóðaratkvæði í gegn sem Vigdís Hauksdóttir, þingmaður Framsóknarflokksins, flutti síðastliðið haust.

Frumvarp Vigdísar kveður á um að hægt verði að boða til þjóðaratkvæðis með skemmri fyrirvara en þremur mánuðum ef almennar kosningar fara fram innan þess tímaramma en hún flutti frumvarpið upphaflega í tengslum við mögulegt þjóðaratkvæði um það hvort halda ætti áfram með umsóknina um inngöngu í Evrópusambandið sem hún hefur meðal annarra kallað eftir.

Verða forsetakosningar?

Haft hefur verið eftir Jóhönnu Sigurðardóttur forsætisráðherra í fjölmiðlum að ef ekki takist að halda þjóðaratkvæði um tillögu stjórnlagaráðs samhliða forsetakosningunum í sumar sé sá möguleiki fyrir hendi að því verði frestað fram á næsta haust en báðar hugmyndir hafa verið harðlega gagnrýndar af þingmönnum í stjórnarandstöðunni og þá einkum fyrir það að leggja eigi í dóm þjóðarinnar tillögu sem ekki verði þá orðin endanlega frágengin.

Takist hins vegar ekki að afgreiða þingsályktunartillögu meirihluta stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar Alþingis tímanlega í næstu viku og heldur ekki frumvarp Vigdísar Hauksdóttur er ljóst að ekkert verður af þjóðaratkvæðinu samhliða forsetakosningunum. Ef það hins vegar tekst einungis að koma frumvarpi Vigdísar í gegn getur farið svo að ekki verði ljóst fyrr en í lok maí hvort af þjóðaratkvæðinu verði samhliða forsetakosningunum.

Helgast það af því að frumvarp Vigdísar gerir ráð fyrir því að almennar kosningar þurfi að fara fram í millitíðinni til þess að falla megi frá þeim þriggja mánaða fyrirvara sem annars þarf að vera til staðar frá því að mál er sett í þjóðaratkvæði og þjóðaratkvæðið fer fram. Það þarf fyrst að liggja fyrir hvort forsetakosningar fari fram í sumar eða ekki.

Ekki ljóst fyrr en í lok maí?

Frambjóðendur í forsetakosningunum hafa frest til þess að skila nægjanlegum fjölda meðmælenda þar til fimm vikum fyrir fyrirhugað forsetakjör. Samtals þurfa þeir að safna minnst 1.500 meðmælendum en mest þrjú þúsund og þurfa ákveðið margir að koma úr öllum fjórðungum landsins miðað út frá íbúafjölda þeirra.

Því kann sú staða að koma upp að ekki verði ljóst fyrr en í lok maí næstkomandi eins og áður segir hvort forsetakosningar fari fram allt eftir því hvernig frambjóðendum gengur að safna meðmælendum og fyrir liggur hvort fleiri en einn verði endanlega í framboði. Þetta gæti þó skýrst fyrr ef frambjóðendum gengur vel að safna meðmælendum.

Enn sem komið er hafa þrír lýst yfir framboði til forsetaembættisins, Ólafur Ragnar Grímsson sitjandi forseti, Jón Lárusson lögreglumaður og Ástþór Magnússon. Ýmsir fleiri munu þó vera að íhuga stöðu sína. Hvernig málin annars þróast með fyrirhugað þjóðaratkvæði um tillögu stjórnlagaráðs skýrist væntanlega að miklu leyti í næstu viku.