Fantaleg samkeppnisskilyrði

„Hugmyndir um að taka marga milljarða eða milljarðatugi út úr sjávarútveginum í formi veiðigjalds eru í besta falli mjög varhugaverðar og í versta falli stórhættulegar,“ sagði Steingrímur J. Sigfússon, þáverandi þingmaður Aþýðubandalagsins og núverandi sjávarútvegsráðherra, meðal annars á ráðstefnu á Akureyri í byrjun maí 1997.

Í Útveginum, fréttabréfi LÍÚ, frá þessum tíma segir að ræða Steingríms hafi vakið mikla athygli og haft hafi verið á orði að menn hefðu ekki í annan tíma heyrt hugmyndina um veiðigjald skotna í kaf með jafn rökvísum og skeleggum hætti.

„Velferð þjóðarinnar á fyrstu árum og áratugum næstu aldar kemur til með að ráðast mikið af því hversu vel sjávarútveginum gengur að byggja sig upp og þróast inn í framtíðina sem matvælastóriðja, sem hátæknivædd og þróuð grein þar sem allt er til staðar: vöruþróun, gæðaeftirlit, markaðsþekking, vel þjálfað, vel menntað, vel launað og þá væntanlega ánægt starfsfólk. Ekkert eitt mál er afdrifaríkara fyrir framtíð byggðakeðjunnar hringinn í kringum landið,“ sagði Steingrímur.

Röksemdir í tíu liðum

Hann færði rök fyrir afstöðu sinni í tíu liðum sem stiklað er á hér á eftir:

1. Álagning veiðigjalds er einhvers konar brúttóskattur eða veltuskattur. Við höfum verið að hverfa frá því að leggja á veltuskatta... Skattstofninn í þessari hugmynd er óskynsamlegur og vitlaus.

2. Skatturinn er óréttlátur m.t.t. til byggðanna í landinu. Þar sem útgerð vegur þungt kæmi þessi nýi skattur harkalega niður, en í öðrum þéttbýliskjörnum yrðu menn hans jafnvel ekki varir. Þetta er óréttlátur skattur nema hann renni beint til sveitarfélaganna aftur, þar sem hann var innheimtur...

3. Í ljósi þess að fjölmargar atvinnugreinar nýta með einum eða öðrum hætti sameignir þjóðarinnar, án þess að því fylgi sérstök skattlagning, er útilokað að leggja þennan skatt á sjávarútveg eingöngu. Í því fælist mikil mismunun milli atvinnugreina. Það er ekki hægt að rökstyðja með sanngirni að nýting af þessu tagi kalli á skattheimtu í sjávarútvegi, einum atvinnugreina.

4. Það virðast margir hafa gleymt því að sjávarútvegurinn skuldar um 100 milljarða króna. Þessar skuldir hafa lítið lækkað undanfarin ár þrátt fyrir sæmilega afkomu í mörgum þáttum greinarinnar. Ástæðan er sú að sjávarútvegurinn hefur þurft að fjárfesta, en á því sviði var hann orðinn mjög sveltur og er nærtækast að líta á aldur flotans í því samhengi. Einnig hefur verið tap á mörgum þáttum sjávarútvegs, s.s. í landvinnslunni. Með veiðigjaldi myndu skuldir greiðast hægar niður en ella eða jafnvel ekki neitt.

5. Sjávarútvegurinn keppir við ríkisstyrkta grein í nálægum löndum. Sjávarútvegur á Íslandi hefur algera sérstöðu að þessu leyti í Norðurálfu, ásamt e.t.v. Færeyjum. Hann verður að standa algerlega undir sjálfum sér og auk þess lífskjörum heillar þjóðar. Þetta þarf hann að gera í samkeppni við ríkisstyrki í nálægum löndum og að ætla honum auk þess að standa undir sérstöku veiðigjaldi býr greininni fantaleg samkeppnisskilyrði, vægast sagt.

6. Sjávarútvegurinn hefur mikla þörf fyrir að geta fjárfest á komandi árum... Veiðigjald yrði nánast hreinn frádráttarliður í þessu samhengi, peningarnir hyrfu úr greininni.

Eina von landsbyggðarinnar

7. Öflug sjávarútvegsfyrirtæki með góða afkomu til fjárfestinga eru helsta, það jaðrar því miður við að maður verði að segja eina, von landsbyggðarinnar. Þessi liður einn nægir mér til að vera algjörlega andvígur veiðigjaldi. Ég sé ekkert annað, sem hugsanlega getur bjargað byggðinni á fjölmörgum svæðum á landinu, en þá von að sjávarútvegsfyrirtækin eflist og geti boðið upp á vel launuð störf og ráðið til sín háskólamenntað fólk og keppt við þá möguleika sem annars staðar er boðið upp á í landinu. Veiðigjald yrði áfall fyrir landsbyggðina í margföldum skilningi.

8. Veiðigjald myndi líklega leiða til samþjöppunar og fækkunar eininga; möguleikar smáfyrirtækja og einyrkja yrðu minni... Þótt mikilvægt sé að eiga stór og öflug sjávarútvegsfyrirtæki verðum við líka að eiga smáfyrirtæki og halda í fjölbreytnina.

Þegar einu sinni er komið á gjald þá vill það hækka

9. Sjávarútvegurinn yrði síðri fjárfestingakostur með veiðigjaldi. Það yrðu minni líkur á arði og það sem mestu máli skiptir hér eru fælingaráhrifin. Það vita það allir, sem eitthvað vita, að sú hætta vakir í öllum málum af þessu tagi að þegar einu sinni er komið á gjald þá vill það hækka. Ég þekki engan skattstofn á byggðu bóli, hvorki á norður- né suðurhveli jarðar, sem ekki hefur haft tilhneigingu til að hækka þegar hann er einu sinni kominn á. Auðvitað myndu fjárfestar sjá þetta gjald sem áhættuþátt...

10. Það eru að mínu mati til margar miklu betri leiðir til þess að leysa þau vandamál sem stuðningsmenn veiðigjalds telja að eigi að leysa með veiðigjaldi. Því þá að fara út í þessi ósköp?

a) Sem dæmi má nefna að ef á að leggja á veiðigjald til þess að ná hagnaði út úr sjávarútveginum, þá er hægt að skattleggja hagnað fyrirtækjanna með almennum aðferðum...

b) Ef menn vilja leggja veiðigjald á, til að undirstrika sameign þjóðarinnar á auðlindinni eða af réttlætisástæðum eins og sagt er, eru til betri aðferðir til þess. Í fyrsta lagi er gjaldtaka til staðar og ef gjaldtakan sjálf er ástæðan þá er búið að leysa það...

c) Það má gera margar lagfæringar á núverandi kerfi til að mæta þeim sjónarmiðum sem hér liggja að baki... Það er hægt að velta fyrir sér ýmsum hugmyndum um lagfæringar á núverandi kerfi á rökvísan hátt og án þess að fara út í upphrópanir í trúarbragðastíl.

d) Sumir halda því fram að veiðigjald með uppboðsaðferð myndi gefa nýjum aðilum kost á að koma inn í greinina. Ég er ansi hræddur um að það gæti verkað þveröfugt. Þegar komið væri á veiðigjald í greininni ættu nýir aðilar fyrst erfitt með að komast að.

e) Þá hafa menn talað um að veiðigjald gæti nýst sem sveiflujöfnunartæki í hagstjórn. Þetta er úreltur hugsunarháttur... Eitt er alveg ljóst: Það verða ekki til nein ný verðmæti með því að leggja á veiðigjald.

Almenningi tryggð hlutdeild í arðinum

„Afrakstur fiskstofna í hafinu umhverfis landið er háður náttúrulegum takmörkunum eins og við öll þekkjum og rétturinn til að nýta þá takmörkuðu náttúruauðlind er auðvitað hjá þjóðinni. Stjórnvöldum er rétt og skylt að stýra nýtingu þessara auðlinda og grípa til nauðsynlegra ráðstafana, svo sem aðgangsstýringar eða aðgangstakmarkana, leyfisveitingar gegn gjaldi og skattheimtu,“ sagði Steingrímur J. Sigfússon sjávarútvegsráðherra meðal annars þegar hann mælti fyrir fiskveiðistjórnarfrumvörpunum í síðasta mánuði.

„Með því er unnt að tryggja almenningi beina hlutdeild í þeim arði sem auðlindin skilar á hverjum tíma. Í umgengni um náttúruauðlindir þjóðarinnar og nýtingu á þeim þarf að gæta þess að þær séu nýttar með sjálfbærum hætti. Í raun er það mikilvægasta einstaka grundvallarregla þessara mála, enda henni gert hátt undir höfði í markmiðsgrein frumvarps til laga um stjórn fiskveiða,“ sagði ráðherra.

Morgunblaðið náði ekki tali af Steingrími við vinnslu þessarar samantektar. Í fyrrakvöld var hann spurður að því á Stöð 2 hvað hefði breyst á þeim 15 árum síðan hann varaði sterklega við veiðigjaldi, eins og rakið er hér að ofan, og sagði þá:

„Við erum að tala um allt aðra tegund skattlagningar, annað andlag. Við erum að tala um umframarðinn sem rentu af auðlindinni við vissar aðstæður og við erum að tala um sjávarútveginn á öðrum tíma og í allt öðrum aðstæðum tíma en þarna var. Hann var þá að koma út úr löngu erfiðleikatímabili og það hafði þurft að endurfjármagna fyrirtækin í stórum stíl um 1990 og það var alls ekki komin sú staða sem núna er uppi, að mörg fyrirtækin eru orðin mjög stór og breið. Þau eru með veiðiheimildir í mörgum tegundum og það er mikil velta sem myndast við núverandi aðstæður,“ sagði Steingrímur.