Innlent | mbl | 20.4.2012 | 23:40

Skuldamál heimila í biðstöðu

Guðbjartur Hannesson Ómar Óskarsson

„Við höfum ekki tekið endanlega ákvörðun. Það er verið að greina vandann betur og skoða hvað er hægt að gera,“ segir Guðbjartur Hannesson velferðarráðherra, spurður í hvaða farvegi skuldamálin eru hjá ríkisstjórninni.

„Annars vegar erum við að glíma við það sem ég kalla skuldavanda, það að mörg heimili eru yfirskuldsett. Hins vegar er glíman við greiðslu- eða tekjuvanda, þar sem mörg heimili eiga í erfiðleikum með að láta enda ná saman. 30% heimila eru ekki með íbúðaskuldir og margir með hærri afborganir af öðrum lánum en af íbúðalánum. Svo virðist í þeim greiningum sem gerðar hafa verið að barnafjölskyldur með lágar og meðaltekjur og einhleypingar með lágar tekjur eigi í hvað mestum greiðsluvanda. Þar vega íbúðaskuldir ekki endilega þyngst. Margir eiga þó bæði við skulda- og greiðsluvanda að stríða,“ segir ráðherrann.

Hátt í 1.400 en ekki 700 milljarðar

Eins og rakið var í Morgunblaðinu í gær sýna nýjar tölur í svari Steingríms J. Sigfússonar, efnahags- og viðskiptaráðherra, við fyrirspurn Kristjáns Þórs Júlíussonar, þingmanns Sjálfstæðisflokksins, að verðtryggðar fasteignaskuldir heimilanna halda áfram að aukast.

Voru þær þannig um 692 milljarðar í lok síðasta árs. Nema verðbætur á tímabilinu frá 2007 til ársloka 2011 um 143 milljörðum króna og er viðbúið að þær aukist enn frekar í ár í ljósi þess að verðbólgan er nú 6-7%.

Eins og Guðbjartur bendir á í viðtalinu hér fyrir neðan segja þessar tölur ekki alla söguna þar sem í þær vantar tölur frá Íbúðalánasjóði. Hagfræðistofnun Háskóla Íslands hafi áætlað að útistandandi lán hjá Íbúðalánasjóði í lok október 2011 hafi verið um 670 milljarðar króna.

Þessi tala fylgdi ekki með í umfjöllun Morgunblaðsins um svar efnahagsráðherra og er hér með beðist velvirðingar á því. Þar sem skuldir til Íbúðalánsjóðs eru verðtryggðar verður hins vegar að ætla að sú fullyrðing að verðbólguþróunin hafi ýtt undir skuldir heimilanna hvíli á traustum grunni, í ljósi þess að verðbólga er nú 6-7%.

Fréttavefur Morgunblaðsins ræddi við Kristján Þór í tilefni þess að svarið hefur verið birt á vef Alþingis og lýsti hann sig þá fylgjandi lyklaleiðinni, þ.e. að yfirskuldsett heimili geti afhent lánastofnunum lykilinn að húsnæðinu og þannig orðið laus allra mála. Var einnig rætt við Lilju Mósesdóttur, formann Samstöðu, vegna svarsins.

Hvert á að sækja peningana?　

Guðbjartur segir slíkar aðgerðir ekki auðveldar í framkvæmd.

„Það sem hefur vantað í þessa tillögu Kristjáns Þórs og margra annarra er útlistun á því hvað á að gera. Ætla menn að fara í almennar leiðréttingar á lánum? Hvaðan á að sækja peningana? Kristján Þór kom með hugmynd í blaðagrein um þessa leið en Sjálfstæðisflokkurinn hefur ekki tekið undir hana. Stærsti vandinn er Íbúðalánasjóður sem er með helming af lánastaflanum. Þau lán eru ekki í tölunum í svarinu til Kristjáns Þórs. Hann spyr eingöngu um banka og lífeyrissjóði. Íbúðalánasjóður er með u.þ.b. helming allra íbúðalána og þau eru öll verðtryggð. Allar aðgerðir sem er gripið til hjá Íbúðalánasjóði lenda beint á ríkissjóði.

Það þýðir að það þarf annaðhvort að borga það með skatti eða mæta því með frekara aðhaldi eða niðurskurði. Það er ekki auðvelt mál. Við getum ekki hlaupið upp á bankana með það sem er hjá Íbúðalánasjóði. Rétt um helmingur verðtryggðra skulda er hjá Íbúðalánsjóði eins og áður sagði og mér telst til að sú upphæð hafi verið nálægt 670 milljörðum í lok síðasta árs og svo eru um 180 milljarðar hjá lífeyrissjóðunum, þannig að í svarinu til Kristjáns Þórs er aðeins verið að tala um lán banka og lífeyrissjóða sýnist mér,“ segir Guðbjartur en fram kemur í svari efnahagsráðherra að verðtryggðar húsnæðisskuldir banka og lífeyrissjóða hafi verið um 692 milljarðar króna um síðustu áramót.

Verða að koma í haust　

Stefnir í að ákvörðun um aðgerðir verði tekin eftir næstu þingkosningar?

„Það er ekki búið að smíða neina áætlun um þetta en aðgerðir verða að koma í haust og/eða í fjárlögum fyrir næsta ár. Við þurfum fyrst og fremst að ná tökum á verðbólgunni sem svar við vanda skuldara en um leið verðum við að bæta úr greiðsluvanda þeirra hópa sem eiga í hvað mestu erfiðleikum. Þarna liggur vandinn.

Á móti skuldavandanum kemur að íbúðaverð er að færast upp. Fasteignamatið hækkaði um 9% í janúar síðastliðnum. Skuldastaðan breytist við það," segir Guðbjartur og bendir á að lyklaleiðin, sem felur í sér að bjóða fólki að skila inn fasteign sinni, setji um leið fólkið á götuna. Enginn hafi svarað því hvernig vandi þessa fólks verði leystur.

„Hvar á að setja allt þetta fólk? Við höfum valið að verja fólk í sínu húsnæði, ef hægt er. Við erum ekki komin svo langt að geta byggt upp nægilegt framboð á leiguhúsnæði og jafna stöðu leigjenda og húseigenda á húsnæðismarkaðnum, en það er markmiðið og að því er unnið.

Á meðan nægt framboð á leiguhúsnæði á sanngjörnu verði er ekki til staðar er ég hræddur við þessa leið. En við höfum aldrei útilokað hana. Þessu var svarað á sínum tíma með því að stytta gjaldþrotatímann í tvö ár.“

Tímabundinn vandi á evrusvæðinu　

Guðbjartur heldur áfram og segir íslensku krónuna hafa boðið upp á ítrekaðar kollsteypur fyrir lántakendur og raunar fært til fjármagn og íþyngt heimilisbókhaldinu.

„Það er sífellt verið að fella krónuna, gamla gengisfellingin aftur og aftur. Viljum við búa við það til langframa? Þó verðtryggingin hafi ótal galla þá jafnar hún árlega greiðslubyrði lána en gallinn er að höfuðstóllinn hækkar. Nú þegar bjóða bankarnir upp á óverðtryggð húsnæðislán og Íbúðalánasjóður vinnur að því að bjóða einnig upp á slík lán, en rétt er að skoða vel kjörin á slíkum lánum og greiðslubyrði. Því miður eru þessi lán enn sem komið er til of skamms tíma og vextir geta hækkað,“ segir Guðbjartur sem kveðst enn eindregið fylgjandi upptöku evrunnar þrátt fyrir „tímabundinn vanda á evrusvæðinu“.

Hann segir nýjan gjaldmiðil þýða endalok verðtryggingarinnar.