Innlent | mbl | 18.10.2012 | 15:07 | Uppfært 15:52

Vill breytingar þó að þjóðin segi nei

Jóhanna Sigurðardóttir, forsætisráðherra. mbl.is/Kristinn

Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra segir að þó að kjósendur hafni því að leggja tillögur stjórnlagaráðs til grundvallar endurskoðun stjórnarskrárinnar útiloki það ekki að gerðar verði afmarkaðar breytingar á stjórnarskránni fyrir næstu þingkosningar. Krossi fólk við já sé einnig hugsanlegt að efnislegar breytingar verði gerðar á tillögunum.

Þetta kom fram í sérstakri umræðu um stjórnarskrármálið sem fór fram á Alþingi í dag. Málshefjandi var Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, og til andsvara var Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra. Þjóðaratkvæðagreiðslan fer fram um næstu helgi, en í henni er spurt hvort kjósendur vilji leggja tillögur stjórnlagaráðs til grundvallar við gerð nýrrar stjórnarskrá. Einnig er spurt um fimm tiltekin atriði sem er að finna í tillögum ráðsins.

Heildarendurskoðun óþörf

Bjarni sagði við umræðuna að í gegnum árin hefðu breytingar á stjórnskipunarlögum verið gerðar í sátt. Þegar ekki hefði náðst sátt hefðu verið stigin smærri skref af yfirvegun.

Bjarni sagði að nú væri lagt upp með tillögur stjórnlagaráðs á þann hátt að annaðhvort tækju þær gildi eða það yrðu engar breytingar gerðar. Bjarni sagði að það væri óþarfi að taka stjórnskrána til heildarendurskoðunar enda hefði hún reynst vel. Þetta mál hefði vakið deilur og ósætti en ekki sameinað þjóðina.

Bjarni tók fram að gagnrýni sín snerist ekki um tillögur stjórnlagaráðs heldur um Alþingi og hvernig það hefði haldið á málinu eftir að tillögurnar voru lagðar fram. Það væri fyrir löngu tímabært að þingið tæki málið til efnislegrar meðferðar. Þar kæmu tillögur stjórnskipunarráðs að góðum notum.

Handarbaksvinnubrögð Alþingis

Bjarni sagði að aðalatriði málsins væri að tillögur stjórnlagaráðs væru ekki tækur grunnur að nýrri stjórnarskrá Íslendinga. Hann sagði að það væri handarbaksvinnubrögð og fúsk af hálfu þingsins að leggja málið undir þjóðina á þessu stigi. Þessi vinnubrögð væru á ábyrgð stjórnarflokkanna. Bjarni benti á að Salvör Nordal, formaður stjórnlagaráðs, hefði gagnrýnt málsmeðferðina. Hún hefði sagt að þingið hefði átt að fjalla um það efnislega áður en málið væri lagt fyrir þjóðina.

Bjarni sagði ekki rétt að Sjálfstæðisflokkurinn væri á móti því að ákvæði um auðlindir færu í stjórnarskrá. Deilan stæði um inntak ákvæðisins og eins væri hugtakið þjóðareign merkingarlaust. Nú væru hins vegar kjósendur settir í þá erfiðu stöðu að ákveða hvort já þýddi samþykki um útfærslu stjórnarlagaráðs eða hvort það þýddi að hægt væri að gera breytingar á ákvæðinu. Hann sagði að með því að stilla málinu upp með þessum hætti væri verið að búa til ágreining.

Bjarni hvatti kjósendur til að mæta á kjörstað og hafna tillögunni. Taka ætti tillögur stjórnlagaráðs inn til þingsins og ræða þær efnislega.

Einstakt tækifæri

Jóhanna sagði þessi þjóðaratkvæðagreiðslan væri mikilvægt tækifæri fyrir þjóðina og ekki væri víst að annað eins tækifæri gæfist í náinni framtíð.

Jóhanna sagði að stjórnarskráin hefði árið 1944 verið sett til bráðabirgða. Það nægði að lesa ummæli Sveins Björnssonar, fyrrverandi forseta Íslands, til að sannfærast um það.

Jóhanna sagði að Alþingi hefði margoft brugðist í því verki að endurskoða stjórnarskrána. Það væri því fagnaðarefni að Alþingi hefði samþykkt 2010 að fela sérstöku stjórnlagaþingi að semja drög að nýrri stjórnarskrá.

Vekur vonir um nýtt lýðveldi

Jóhanna sagði að tillögur stjórnlagaráðs vektu vonir um að til yrði nýtt lýðveldi á Íslandi. „Heildstæðar tillögur stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá fyrir íslenska þjóð sem samþykktar voru einróma af ráðinu vekja vonir um nýtt og betra lýðveldi. Lýðveldi sem skapast af djúpri virðingu fyrir mannréttindum, fyrir náttúru og lífríki landsins, lýðveldi þar sem almannahagsmunir eru settir ofar einkahagsmunum og auðlindir lands og sjávar, sem ekki eru í einkaeign, eru lýstar þjóðareign. Lýðveldi þar sem fólkið sjálft getur haft raunveruleg áhrif um málefni líðandi stundar, lýðveldi þar sem leikreglur lýðræðis og hlutverk ólíkra handhafa ríkisvalds er skýrt afmarkað.“

Hægt að gera breytingar á tillögunum

Jóhanna skoraði á kjósendur að mæta á kjörstað og segja já við tillögunum.

„Gefið er í skyn að ef samþykkt verður að leggja tillögurnar til grundvallar nýrri stjórnarskrá megi ekki við neinu hrófla sem þar stendur við þinglega meðferð málsins. Þetta er vitaskuld ekki rétt. Verði niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslunnar jákvæð mun frumvarpið verða lagt fyrir Alþingi til efnislegrar umfjöllunar og afgreiðslu. Í því þinglega ferli kunna breytingar að verða gerðar eins og raunar kemur skýrt fram á kjörseðlinum sjálfum. Stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd ALþingis hefur þegar falið nefnd sérfræðinga að yfirfara tillögur stjórnlagaráðs með hliðsjón af lagatæknilegum atriðum, innra samræmi og orðalagi. Efnislegar breytingar munu einnig koma til álita, séu færðar fyrir þeim efnisleg rök og ef slíkt reynist nauðsynlegt til að taka tillit til niðurstöðu atkvæðagreiðslunnar um aðrar spurningar sem upp eru bornar. Vald Alþingis til að gera slíkar breytingar verður ekki vefengt.“

Útilokar ekki breytingar þó að tillögunum verði hafnað

Jóhanna sagði að menn yrðu að una við þá ákvörðun sem kæmi út úr þjóðaratkvæðagreiðslunni. Neikvæð niðurstaða myndi ekki breyta því að þörf væri á heildarendurskoðun stjórnarskrárinnar. Hún sagðist óttast að mörg ár eða áratugir myndu líða áður en slík heildarendurskoðun myndi eiga sér stað.

„Neikvæð niðurstaða útilokar ekki að tilteknar afmarkaðar breytingar yrðu gerðar á stjórnarskránni fyrir næstu alþingiskosningar í samræmi við afstöðu þjóðarinnar til hinna fimm spurninga sem jafnframt verða bornar upp í þjóðaratkvæðagreiðslunni,“ sagði Jóhanna.