Innlent | mbl | 28.1.2013 | 10:35 | Uppfært 29.1.2013 0:35

Ísland vann Icesave-málið

EFTA-dómstóllinn felldi í dag dóm í Icesave-málinu. Myndin var tekin þegar málið var flutt fyrir dómstólnum. mbl.is/SMJ

Hnotskurn

Haustið 2006 kynnti Landsbankinn nýja innlánsreikninga í Bretlandi, sem fengu nafnið Icesave.
Í lok árs 2007 höfðu 128 þúsund Icesave-reikningar verið stofnaðir.
Landsbankinn komst í þrot í október 2008. Þá var búið að safna inn á þessa reikninga samtals 1.330 milljörðum króna sem er um 90% af vergri landsframleiðslu Íslands.
Í október 2009 samþykkti ríkisstjórnin samninga við Breta og Hollendinga um Icesave og þeir voru síðar samþykktir á Alþingi með skilyrðum.
Bretar og Hollendingar samþykktu ekki skilyrðin og málið fór aftur fyrir Alþingi.
Forseti Íslands neitaði að staðfesta lögin í janúar 2010 og þeim var því vísað í þjóðaratkvæðagreiðslu, þar sem þeim var hafnað.
Í framhaldi hófust á ný viðræður við Breta og Hollendinga sem leiddu til nýs samnings í desember 2010.
Samningurinn var samþykktur á Alþingi í febrúar 2011, en forseti Íslands neitaði að samþykkja lögin.
Aftur var því efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu og var lögunum aftur hafnað.
Í desember 2011 gaf ESA út stefnu þar sem þess var krafist að Ísland verði af hálfu EFTA-dómstólsins lýst brotlegt við tilskipunina um innstæðutryggingar og jafnræðisreglu EES-samningsins.

EFTA dómstóllinn hafnaði í dag öllum kröfum Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) í Icesave málinu en dómur var kveðinn upp í Lúxemborg í morgun. Þá var ESA og Evrópusambandinu gert að greiða málskostnað.

EFTA-dómstólinn sendi frá sér fréttatilkynningu á íslensku um dóminn.

Ísland setti árið 1994 í lög innlánatryggingakerfi (tilskipun 94/19/EB) sem kvað á um skyldu Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta til að tryggja endurgreiðslu á lágmarkstryggingu til hvers og eins innstæðueiganda innan ákveðins frests. Engin slík endurgreiðsla átti sér hins vegar stað til þeirra sem áttu innstæðu á Icesave-reikningum í útibúum Landsbankans í Bretlandi og Hollandi. Bresk og hollensk yfirvöld gripu til þeirra ráða að endurgreiða almennum eigendum innstæðna á Icesave-reikningum Landsbankans í þarlendum útibúum úr eigin tryggingasjóðum.
Innlendar innstæður Landsbankans höfðu þá verið fluttar í „Nýja Landsbankann“ sem íslenska ríkið kom á fót.

Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) ákvað í ljósi þessara atvika að höfða mál fyrir EFTA-dómstólnum. Með málshöfðuninni leitaði ESA eftir viðurkenningu dómstólsins á því að Ísland hefði brugðist skyldum sínum samkvæmt tilskipuninni og þá sérstaklega samkvæmt 3., 4., 7. og 10. gr. hennar („fyrsta málsástæða“) og/eða fjórðu grein EES-samningsins („önnur og þriðja málsástæða“), sem fjallar um bann við mismunun eftir þjóðerni, þar sem Ísland hefði ekki tryggt endurgreiðslu á lágmarksupphæð til innstæðueigenda á Icesave-reikningum í Hollandi og Bretlandi innan tilskilins frests.

Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins gerðist meðalgönguaðili að málinu þar sem hún lýsti yfir stuðningi við kröfur ESA. EES-ríkin Liechtenstein, Holland, Noregur og Bretland lögðu fram skriflegar athugasemdir í málinu. Athugasemdir þessara ríkja einskorðuðust allar við fyrstu málsástæðu ESA.

Með dómi sínum í dag sýknaði EFTA-dómstóllinn íslenska ríkið af kröfum ESA. Varðandi fyrstu málsástæðuna tók dómstóllinn fram að skyldur EES-ríkis réðust af efnislegum ákvæðum þeirrar tilskipunar sem við ætti. Enn fremur benti dómstóllinn á að í kjölfar hinnar alþjóðlegu fjármálakreppu hefði regluverk fjármálakerfisins sætt endurskoðun og tekið nokkrum breytingum í því skyni að tryggja fjármálalegan stöðugleika. Dómstóllinn benti hins vegar á að úrlausn þessa tiltekna máls yrði að byggjast á þeim reglum tilskipunarinnar sem giltu þegar atvik málsins áttu sér stað, sem hafi verið áður en umræddar breytingar voru gerðar á regluverki fjármálakerfisins, en með þeim hefði vernd innstæðueigenda verið aukin.

Dómstóllinn taldi að tilskipunin gerði ekki ráð fyrir að EES-ríki væri skuldbundið til að tryggja þá niðurstöðu sem ESA hélt fram um greiðslur til innstæðueigenda á Icesave-reikningum Landsbankans í Hollandi og Bretlandi þegar jafnmiklir erfiðleikar geysuðu í fjármálakerfinu og raunin hefði verið á Íslandi. Þannig léti tilskipunin því að mestu leyti ósvarað hvernig bregðast ætti við þegar tryggingarsjóður gæti ekki staðið undir greiðslum. Dómstóllinn benti í því sambandi á að eina ákvæði tilskipunarinnar sem tæki til þess þegar tryggingarsjóður innti ekki greiðslu af hendi væri að finna í 6. mgr. 7. gr. hennar, en þar væri kveðið á um að innstæðueigendur gætu höfðað mál gegn því innlánatryggingarkerfi sem í hlut ætti. Hins vegar kæmi ekkert fram í tilskipuninni um að slík réttarúrræði væru tiltæk gegn ríkinu sjálfu eða að ríkið sjálft bæri slíkar skyldur. Þá taldi dómstóllinn að fyrsta málsástæða ESA hefði hvorki stoð í dómaframkvæmd né öðrum reglum sem teknar hefðu verið inn í EES-samninginn.

Dómstóllinn tók þó fram að þessi niðurstaða þýddi ekki að innstæðueigendur nytu engrar verndar við þessar aðstæður þar sem ýmsar aðrar reglur kynnu að vernda hagsmuni þeirra. Þannig nytu innstæðueigendur þeirrar verndar sem fólgin væri í öðrum reglum EES-réttar um fjármálamarkaðinn, auk þeirrar verndar sem leiddi af aðgerðum eftirlitsaðila, seðlabanka eða ríkisstjórna. Spurningin sem uppi væri í þessu máli lyti hins vegar gagngert að því hvort EES-ríki bæru ábyrgð samkvæmt tilskipuninni um innlánatryggingakerfi við aðstæður af því tagi sem uppi voru á Íslandi.

Ekki mismunun að mati dómstólsins

Um seinni málsástæðuna komst dómstóllinn að þeirri niðurstöðu að meginregla EES-samningsins um bann við mismunun gerði þá kröfu að tryggingakerfi mismunaði ekki innstæðueigendum, þar með talið um það hvernig fjármunir tryggingarsjóðs væru nýttir. Þess háttar mismunun væri óheimil samkvæmt tilskipuninni. Hins vegar hefðu innlendar innstæður verið fluttar úr gamla Landsbankanum yfir í þann nýja áður en Fjármálaeftirlitið gaf út þá yfirlýsingu sem gerði reglur tilskipnarinnar virkar.

Af því leiddi að reglur tilskipunarinnar um vernd innstæðueigenda hefðu aldrei tekið til
innstæðueigenda í íslenskum útibúum Landsbankans. Samkvæmt því hefði flutningur innlendra innstæðna – óháð því hvort sá flutningur hefði almennt séð falið í sér mismunun – ekki fallið undir þá reglu um bann við mismunun sem fram kæmi í tilskipuninni sjálfri, auk þess sem flutningurinn gæti ekki talist brot á reglum tilskipunarinnar eins og þær yrðu skýrðar með hliðsjón af 4. gr. EES samningsins. Af þeim sökum yrði að hafna annarri málsástæðu ESA.

Að því er snerti þriðju málsástæðuna, tók dómstóllinn fram að samkvæmt viðurkenndri
dómaframkvæmd leiddi það af meginreglunni um bann við mismunun í 4. gr. EES-samningsins að sambærileg mál fengju sambærilega úrlausn og þá jafnframt að greint væri á milli mála sem væru ólík.

Dómstóllinn taldi enn fremur að ESA hefði takmarkað umfang þessarar málsástæðu með skýrum hætti. Þannig hefði ESA talið að brot íslenska ríkisins fælist í því að ekki hefði verið tryggt að eigendur innstæðna á Icesave-reikningum í Hollandi og Bretlandi fengju þá lágmarkstryggingu greidda sem kveðið væri á um í tilskipuninni og þá innan þeirra tímamarka sem þar væri kveðið á um, með sama hætti og það hefði gert með eigendur innstæðna á innlendum reikningum. Þá hefði ESA einnig sérstaklega tiltekið að greiðslur til innlendra og erlendra innstæðueigenda umfram lágmarkstrygginguna væru ekki til umfjöllunar í málshöfðun stofnunarinnar.

Í ljósi þess hvernig ESA hefði sjálf takmarkað málshöfðun sína, benti dómstóllinn á að úrlausn þessarar málsástæðu myndi ráðast af því hvort Ísland hefði borið sérstaka skyldu til að tryggja að eigendur innstæðna á Icesave-reikningum í Hollandi og Bretlandi fengju greiðslur. Þar sem dómstóllinn hefði aftur á móti þegar komist að þeirri niðurstöðu að tilskipunin, jafnvel þótt hún væri skýrð með hliðsjón af 4. gr. EES-samningsins, legði enga skyldu á íslenska ríkið að tryggja greiðslur til eigenda innstæðna á Icesave-reikningum í Hollandi og Bretlandi, þá væri einungis hægt að fallast á þessa málsástæðu ESA ef slíka skyldu mætti leiða af 4. gr. EES-samningsins einni og sér. Dómstóllinn taldi hins vegar að slík krafa væri ekki fólgin í meginreglu 4. gr. EES-samningsins um bann við mismunun. Ekki væri unnt að leiða sérstaka skyldu íslenska ríkisins af þessari meginreglu til að grípa til aðgerða sem myndu ekki einu sinni tryggja jafnræði með innlendum eigendum innstæðna í Landsbankanum og eigendum innstæðna í útibúum bankans í öðrum EES-ríkjum. Af þeim sökum yrði að hafna þriðju málsástæðu ESA og þar með öllum málatilbúnaði stofnunarinnar.

Tekist á um tvö lykilatriði

Það sem tekist var á um fyrir EFTA-dómstólnum eru einkum tvö atriði. Annars vegar að hvort Ísland hafi brotið tilskipunina um innstæðutryggingar og hins vegar hvort Ísland hafi brotið jafnræðisreglu EES-samningsins með því að mismuna innstæðueigendum.

Í stefnu Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) gegn Íslandi var því haldið fram að íslensk stjórnvöld hafi ekki fullnægt skyldu til að tryggja að tryggingakerfið, sem komið var á fót á grundvelli tilskipunar um innstæðutryggingar, gæti staðið við skuldbindingar sínar gagnvart innstæðueigendum um greiðslu lágmarkstryggingar.

Í málsvörn Íslands segir að innstæðutilskipunin hafi verið réttilega innleidd á Íslandi og starfsemi íslenska innstæðutryggingasjóðsins hafi verið með þeim hætti sem ætlast var til og almennt gerist í Evrópu. Jafnframt var bent á að ekkert innstæðutryggingakerfi stæðist allsherjar bankahrun og því hafi verið nauðsynlegt að setja neyðarlög. Lagðar voru fram skýrslur frá Hagfræðistofnun Háskóla Íslands sem sýna glögglega að hvorki innstæðutryggingakerfin né ríkin sjálf geta fjármagnað greiðslur til innstæðueigenda við hrun bankakerfis. Það eitt sýni að ríkin hafi svigrúm til að bregðast við slíkum áföllum með mismunandi aðgerðum.

Í málsvörn Íslands var bent á að málsókn ESA byggði í raun á því að íslenska ríkið hefði þurft að leggja tryggingasjóðnum til peninga ef eignir hans dugðu ekki til. Enga slíka skyldu sé að finna í tilskipuninni og ekkert ríki gerir ráð fyrir slíkum skuldbindingum. Ef þær skyldur væru til staðar hefur nú verið reiknað út að í bankahruni yrði kostnaður Evrópusambandsríkja að meðaltali 83% af landsframleiðslu þeirra.

Þá var í málsvörn Íslands bent á að lögskýring ESA væri í andstöðu við meginreglur á EES-svæðinu um bann við ríkisaðstoð, en sjálfkrafa ábyrgð ríkja á innstæðuskuldbindingum banka myndi leiða til röskunar á samkeppnisstöðu.

ESA taldi að Ísland hefði mismunað kröfuhöfum

Hitt atriðið sem ESA byggði stefnu sína á var að íslensk stjórnvöld hafi mismunað innstæðueigendum í útibúum Landsbankans á Íslandi og annars staðar m.t.t. lágmarkstryggingarinnar með því að flytja eingöngu innlendar innstæður í nýja bankann. Þar með hefðu innlendar innstæður verið tryggðar að fullu meðan innstæður annars staðar hefðu ekki einu sinni notið lágmarkstryggingar. Í því væri fólgin óbein mismunun sem bryti í bága við jafnræðisreglu 4. gr. EES-samningsins.

Í málsvörn Íslands segir að kröfur ESA um þetta atriði séu byggðar á misskilningi. Innstæðutryggingakerfið á Íslandi hafi ekki greitt innstæðueigendum hér á landi. Íslenska ríkið hafi ekki gert það heldur. Því hafi engin mismunun átt sér stað innan innstæðutryggingakerfisins eða með ráðstöfun ríkisfjár. Eignir Landsbankans greiði bæði kröfur innlendra og erlendra innstæðueigenda.

Lögmenn Íslands bentu á að ef skylda ríkisins byggði ekki á tilskipuninni sjálfri geti hún ekki kviknað vegna aðgerða við endurskipulagningu íslenska bankakerfisins. Endurskipulagning íslenska bankakerfisins hafi verið nauðsynleg aðgerð og falið í sér að halda innstæðureikningum opnum. Innstæður í erlendum útibúum hafi verið tryggðar eftir því sem unnt var með því að tryggja þeim forgangsrétt við skipti gömlu bankanna.

Í málsvörn Íslands segir að mismunandi aðferðir hafi verið fullkomlega réttlætanlegar. Endurskipulagning íslenska bankakerfisins með forgangsrétti innstæðna við stofnsetningu nýju bankanna hafi nú þegar verið viðurkennd af ESA og Hæstarétti sem nauðsynleg aðgerð til að koma í veg fyrir kerfishrun.

Algjörlega útilokað hafi verið að ráðast í samskonar aðgerðir vegna innstæðueigenda í Bretlandi og Hollandi. Þarlend yfirvöld höfðu kyrrsett eignir útibúanna og greiðslukerfi á milli Íslands og umheimsins var hrunið. Gjaldeyrisforði Íslands hefði ekki dugað nema fyrir broti af umræddum innstæðum.

Sú lágmarkstryggingafjárhæð sem tekist er á um í þessu máli nemur jafnvirði um 650 milljörðum íslenskra króna. Íslensk stjórnvöld hafa lagt áherslu á að nú sé orðið ljóst að eignir Landsbankans muni duga fyrir þessari upphæð og búið sé að greiða þessa tryggingu að stærstum hluta.

Dómur EFTA-dómstólsins

Þessi hópur tók þátt í að vinna að málsvörn Íslands í Icesave-málinu fyrir EFTA-dómstólnum. Einar Karl Hallvarðsson ríkislögmaður, Miguel Maduro, prófessor við háskólana í Flórens og Yale, Kristján Andri Stefánsson sendiherra, og fv. stjórnarmaður í ESA, og Tim Ward QC, aðalmálflytjandi Íslands.

Hnotskurn

Haustið 2006 kynnti Landsbankinn nýja innlánsreikninga í Bretlandi, sem fengu nafnið Icesave.
Í lok árs 2007 höfðu 128 þúsund Icesave-reikningar verið stofnaðir.
Landsbankinn komst í þrot í október 2008. Þá var búið að safna inn á þessa reikninga samtals 1.330 milljörðum króna sem er um 90% af vergri landsframleiðslu Íslands.
Í október 2009 samþykkti ríkisstjórnin samninga við Breta og Hollendinga um Icesave og þeir voru síðar samþykktir á Alþingi með skilyrðum.
Bretar og Hollendingar samþykktu ekki skilyrðin og málið fór aftur fyrir Alþingi.
Forseti Íslands neitaði að staðfesta lögin í janúar 2010 og þeim var því vísað í þjóðaratkvæðagreiðslu, þar sem þeim var hafnað.
Í framhaldi hófust á ný viðræður við Breta og Hollendinga sem leiddu til nýs samnings í desember 2010.
Samningurinn var samþykktur á Alþingi í febrúar 2011, en forseti Íslands neitaði að samþykkja lögin.
Aftur var því efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu og var lögunum aftur hafnað.
Í desember 2011 gaf ESA út stefnu þar sem þess var krafist að Ísland verði af hálfu EFTA-dómstólsins lýst brotlegt við tilskipunina um innstæðutryggingar og jafnræðisreglu EES-samningsins.