Eins og að áttatíu þúsund flóttamenn kæmu til Íslands

Þegar Ingólfur Pálsson kom til bæjarins Zahle í Bekaa-dalnum í Líbanon á vegum Matvælaáætlunar Sameinuðu þjóðanna í byrjun nóvember á síðasta ári gerði hann ráð fyrir að vera þar í tvo mánuði til að liðsinna flóttamönnum frá Sýrlandi. Fljótlega kom hins vegar í ljós að þörfin var mun meiri en áætlað var í upphafi enda ekkert lát á skálmöldinni í Sýrlandi. Flóttamönnum fjölgar ört og Ingólfur er ennþá í Líbanon og verður áfram, fram í júní hið minnsta.

„Aðstæðurnar hérna eru alls ekki svo slæmar,“ segir Ingólfur í símaviðtali frá Zahle en hann veitir skrifstofu Matvælaáætlunarinnar þar um slóðir forstöðu. „Núna í mars erum við að aðstoða hátt í tvö hundruð þúsund manns hérna í Líbanon. Það eru engar flóttamannabúðir hérna, þannig að fólk býr ýmist í tjöldum eða hefur komið sér fyrir hjá líbönskum fjölskyldum. Líbanon er ekki stórt land, tíu sinnum minna en Ísland, en áætlað er að flóttamenn hér séu í kringum þrjú hundruð þúsund, þar af tvö hundruð þúsund skráðir. Mest eru þetta Sýrlendingar en einnig einhverjir Palestínumenn og svo Líbanir sem búið hafa í Sýrlandi. Staða síðastnefnda fólksins er verst en Líbani sem snýr heim fær ekki stöðu flóttamanns með öllum þeim réttindum sem því fylgja.“

Ekkert lát á straumnum

Flóttamenn hófu að streyma yfir landamærin frá Sýrlandi í fyrravor og ekkert lát er á straumnum. Að sögn Ingólfs áætlar Flóttamannahjálp SÞ að fjöldi flóttamanna í Líbanon verði orðinn ein milljón um næstu áramót. Til að setja það í samhengi segir Ingólfur að það væri eins og Ísland myndi taka á móti áttatíu þúsund flóttamönnum á einu ári. „Þegar ég kom hingað í byrjun nóvember á síðasta ári vorum við að taka á móti um hundrað manns á dag, núna eru þeir að nálgast tvö þúsund. Þeim á enn eftir að fjölga enda er ástandið í Sýrlandi ekki að lagast, nema síður sé,“ segir Ingólfur.

Spurður á móti hversu mörgum flóttamönnum Líbanon geti yfir höfuð tekið svarar Ingólfur því til að það velti fyrst og fremst á aðstoð annarra ríkja. Líbanir séu allir af vilja gerðir til að hjálpa Sýrlendingum en fleiri verði að leggjast á árarnar.

„Að óbreyttu sé ég ekki að landið geti haldið áfram að taka við flóttamönnum eftir næstu áramót. Verði flóttamenn þá orðnir milljón munu Líbanir eiga fullt í fangi með að sinna þeim. Flóttamannahjálp SÞ verður að mínu viti að stíga inn af talsverðum þunga eigi að fjölga flóttamönnum í landinu eftir það.“

Einhverjir hafa áhyggjur af því að landamærunum verði lokað en Ingólfur gerir ekki ráð fyrir því. Alltént hafa stjórnvöld í Líbanon lýst því formlega yfir að landamærin verði áfram opin.

Ingólfur segir Líbani upp til hópa elska og virða Sýrlendinga sem bræður og systur og vilji allt fyrir þá gera í hremmingum þeirra. Eigi að síður sé farið að örla lítillega á fordómum í garð gestanna, eins og gjarnan gerist þegar fjöldi af þessu tagi streymir inn í sama landið. Viðbúið er að það muni ágerast með auknum straumi.

Þörfin meiri en reiknað var með

Það kostar peninga að taka á móti öllu þessu fólki og Ingólfur viðurkennir að menn séu farnir að hafa áhyggjur af því að sjóðir til hjálparstarfs séu að þorna upp, bæði í Líbanon og Sýrlandi sjálfu. „Áætlanir gerðu ekki ráð fyrir að flóttamenn yrðu þrjú hundruð þúsund hér í Líbanon fyrr en í sumar en við höfum þegar náð þeirri tölu. Það setur eðli málsins samkvæmt strik í reikninginn. Menn gerðu ekki ráð fyrir að þurfa að aðstoða svona marga á svona stuttum tíma. Það jákvæða í þessu er að yfirmenn Flóttamannahjálparinnar hafa verið duglegir að vekja athygli á þessu yfirvofandi vandamáli og vonandi verður það til þess að úr þessu greiðist.“

Ingólfur segir Matvælaáætlun SÞ gera ráð fyrir að geta veitt öllum flóttamönnum í Líbanon viðunandi aðstoð fram í júní. Eftir það ríkir óvissa. „Auðvitað vonum við að þetta mál leysist á endanum en það gerist ekki af sjálfu sér.“

Hann segir augljóst að ekki sé af eins miklu að taka og áður. Fjárhagur ríkja, sem gjarnan hafa verið fús að láta fé af hendi rakna, sé ekki eins góður og áður. Nefnir hann Spán í því sambandi.

Eins og fram hefur komið í fréttum er ástandið í Sýrlandi afar slæmt og ekki sér fyrir endann á vargöldinni. Ingólfur furðar sig á því að alþjóðasamfélagið skuli ekki vera búið að stíga inn í þá atburðarás en fyrst það sé ekki gert beri þeim ríkjum sem hafa burði til að grípa í taumana. Alltént að sýna manndóm með því að tryggja sýrlenskum flóttamönnum viðunandi skilyrði meðan þeir bíða þess að komast aftur til síns heima.

Helmingurinn börn

Helmingur flóttamannanna í Líbanon eru börn yngri en átján ára og hinn helmingurinn skiptist nokkuð jafnt milli kvenna og karla. „Þetta fólk er hingað komið eftir mikla erfiðleika, það ákveður enginn að flýja heimili sitt nema af sárri neyð. Sem betur fer er ekki langt á milli Sýrlands og Líbanons en margir hafa þó þurft að ganga í nokkra daga til að komast hingað. Fólk er því í býsna misjöfnu ástandi.“

Það tekur tvo til þrjá mánuði að komast á skrá hjá Flóttamannahjálp SÞ með öllum þeim réttindum sem því tilheyra. Ingólfur og hans fólk hjá Matvælaáætluninni hafa það hlutverk að taka á móti fólki og aðstoða það fram að því. Hann segir Matvælaáætlunina fyrir löngu hafa sannað sig og aðstoð gangi yfirleitt mun betur þegar hún er á staðnum. „Samhæfing skiptir miklu máli við aðstæður sem þessar og mikilvægt að hjálparstofnanir og -aðilar skipti með sér verkum. Mikilvægt er að skilgreina þörfina og átta sig á því hvar hún er mest.“

Mataraðstoðin er í formi matarmiða, þar sem fjölskyldur fá 30 dollara á hvern haus og ráðstafa þeim að eigin vild. Það á að endast út mánuðinn. Þess utan fær fólk hreinlætisvörur, dýnur, teppi og þess háttar. „Fólk er almennt mjög ánægt með þetta fyrirkomulag, þykir betra að hafa frelsi til að versla sjálft en að fá vörur skammtaðar. Það er meiri virðing í þessu fólgin.“

Flóttamennirnir geta meðal annars keypt ferska kjötvöru og grænmeti sem alla jafna eru ekki í matarpökkum þegar aðstoð af þessu tagi er veitt. „Hvað það varðar eru skilyrðin hérna í Líbanon með allra besta móti sem hjálpar flóttamönnunum án efa mikið, ekki síður andlega en líkamlega. Dósamatur verður fljótt einhæfur, eins pasta.“

Auðmjúkir og þakklátir

Að sögn Ingólfs er langtímamarkmið Matvælaáætlunar SÞ að flóttamenn verði kortavæddir. Fái þá krítarkort við skráningu sem síðan verði lagt inn á mánaðarlega. Til þess að svo megi verða þarf á hinn bóginn að posavæða verslanir á svæðinu en lítið er um það í Bekaa-dalnum, meira í Beirút.

Ingólfur segir flóttamennina bregðast af auðmýkt og þakklæti við aðstoðinni enda viti þeir að án hennar væru þeir afar illa staddir. Hann segir fólkið upp til hópa ágætlega á sig komið en það hafi miklar áhyggjur af ástandinu heima fyrir og óttist að langur tími geti liðið uns óhætt verði að snúa aftur heim. „Það er ekki spennandi tilhugsun að þitt hlutskipti í lífinu sé að búa í tjaldi í ókunnugu landi.“

Kalt hefur verið í Líbanon undanfarna mánuði en nú er vor í lofti sem gerir flóttamönnunum auðveldara um vik. Veturinn er harður í Bekaa-dalnum og eftir áramótin féll meira að segja snjór með tilheyrandi byljum. Víða skapaðist ófremdarástand við það, ekki síst hjá fólki sem býr í tjöldum. „Talað var um það í fréttum heima að þetta veðurfar væri óvenjulegt en heimamenn segja mér að svo sé ekki, alla vega ekki hérna í Bekaa-dalnum.“

30 km frá landamærunum

Zahle er lítill bær mitt á milli Beirút, höfuðborgar Líbanons og Damaskus, höfuðborgar Sýrlands. Aðeins eru um þrjátíu kílómetrar að landamærunum, þar sem harðir bardagar hafa geisað milli súnní-múslima sem eru í andstöðu við stjórnvöld í Sýrlandi og shía-múslima sem fylgja stjórninni að málum. Berst leikurinn gjarnan yfir landamærin. Þangað hefur Ingólfur þó ekki komið. „Ég hef gott útsýni yfir fjöllin sem skilja löndin að.“

Ingólfur er með tólf starfsmenn á sínum snærum, allt Líbani, og meðal verkefna er að fylgjast með gangi mála og ræða við flóttamennina. Reynt er að ræða við þrjú hundruð fjölskyldur á mánuði, meta ástandið og þörfina. „Við höfum býsna góða yfirsýn yfir svæðið og sjáum hvort fólk fær þá aðstoð sem það á rétt á,“ segir Ingólfur.

Nokkrir erlendir starfsmenn eru á vegum annarra samtaka í Bekaa-dalnum og segir Ingólfur þá bera bækur sínar saman reglulega. „Hjálparsamtök eru mjög opin fyrir því að ræða málin og styðja við bakið hver á öðrum. Við erum öll að vinna að sama markmiði.“

Fleiri alþjóðlegir starfsmenn eru á skrifstofu Matvælaáætlunarinnar í Beirút enda umfangið þar meira.

Eins og fyrr segir vonast Ingólfur til að verða áfram í Líbanon, í það minnsta fram á sumar. Það veltur þó á fjármagni. „Verði ekki fjármagn til að halda mér hér verð ég bara að taka pokann minn og fara. Vonandi kemur ekki til þess, hér er mikið verk óunnið.