Innlent | mbl | 13.4.2013 | 13:45

Misræmis gætt í dómsúrlausnum

Jón Steinar Gunnlaugsson sést hér árita ritgerð sína. Golli / Kjartan Þorbjörnsson

Á undanförnum árum má finna dæmi um að misræmis hafi gætt í dómsúrlausnum Hæstaréttar í sambærilegum málum og virðist hafa skipt máli hvaða dómarar hafa setið í dómi. Þetta segir í Veikburða Hæstiréttur, nýútkominni ritgerð Jóns Steinars Gunnlaugssonar fyrrverandi hæstaréttardómara.

Jón Steinar veltir því upp í umfjöllun sinni að öll réttarkerfi sem vilji standa undir nafni þurfi á dómstól að halda sem sé fordæmisskapandi og stuðli að samræmi í lagaframkvæmd. Segir Jón Steinar að í fordæmi felist „fyrirheit um að úr sambærilegu álitaefni verði að óbreyttum lögum leyst með sama hætti ef á það reynir í framtíðinni. Þetta fyrirheit byggist ekki síst á því að sömu dómarar, það er þeir sem skipa hinn æðra dómstól, muni dæma í nýju máli þar sem reynir á sama álitaefni.“

Flest mál Hæstaréttar eru dæmd af þremur dómurum af þeim tólf sem skipa réttinn. Jón Steinar telur þá skipan mála ekki góða og spyr: „Hvað á dómari að gera ef svo stendur á að þrír aðrir dómarar við réttinn hafa nýlega staðið að dómi í sambærilegu máli og því sem hann fæst við en hann er á annarri skoðun en þeir um lögskýringuna sem beitt var? Á hann að hlýða samvisku sinni og dæma eftir bestu vitund eða á hann að beygja sig í þágu samræmisins? Hvað ef hann telur að meirihluta dómaranna ellefu séu sammála sér? Skiptir það máli?“

Munurinn fólginn í afstöðu eins dómara

Jón Steinar segir að sú tilhögun að hafa bara þrjá dómara við flestöll mál hafi leitt af sér ósamræmi dóma Hæstaréttar í áþekkum málum, en bendir á að það megi einnig skýrast af of miklum fjölda mála sem rétturinn þurfi að takast á við og álaginu sem fylgi því. Máli sínu til stuðnings bendir Jón Steinar á tvo dóma sem kveðnir voru upp með um eins árs millibili.

Þeir dómar vörðuðu báðir túlkun á skilmálum í skuldabréfum með gengisákvæðum og dæmdu sjö dómarar í báðum málum. Í fyrri dóminum, sem gekk 9. júní 2011 í máli nr. 155/2011, hafi fjórir af sjö dómurum komist að þeirri niðurstöðu að skuldbindingin sem um var deilt hafi verið í íslenskum krónum miðað við gengi erlendra gjaldmiðla og því ógild að því marki. Því hafi þriggja manna minnihlutinn verið ósammála. Í seinna málinu, nr. 3/2012, gekk dómur 15. júní 2012. Þar komst meirihluti fjögurra dómara að þeirri niðurstöðu að skuldbinding væri í erlendri mynt og því gild.

Segir Jón Steinar að það veki athygli að rétturinn hafi verið skipaður sömu dómurum í bæði skiptin að einum undanskildum: „Réðst niðurstaða í báðum tilvikum af atkvæði þessa eina dómara þannig að sá sem kom nýr inn í síðara málið greiddi þar atkvæði með þeim sem orðið höfðu í minnihluta í fyrra skiptið og myndaði þar meirihluta með þeim.“ Tekur Jón Steinar fram að í forsendum síðari dómsins sé borið saman við fyrri dóminn og talið að atvik hafi verið í nokkrum greinum önnur nú. „Allt að einu verður þeim sem kynna sér þessa dóma ljóst að meginmunurinn á milli dómanna felst í mismunandi afstöðu dómaranna til sakarefnisins.“