Árið 2003 var vitað um 151 byggingu sem er atvinnuhúsnæði á höfuðborgarsvæðinu þar sem búið var, árið 2005 voru þessar byggingar 124, árið 196 og við talningu sem lauk á síðasta ári voru þær 151. Eins og fram hefur komið í umfjöllun mbl.is að undanförnu um búsetu í atvinnuhúsnæði hefur lítið breyst í málinu á síðastliðnum 10 árum. 

Á tímabilinu hafa þúsundir leigjenda búið án allra réttinda í húsnæði sem er í afar misjöfnu ástandi, þar sem er engin sorphirða, hreinlæti víða ábótavant og ómögulegt er að hafa nokkurt eftirlit með aðstæðum. Leigjendur eru þar af nauðsyn, þeir eiga ekki í önnur hús að venda og ef þeir tilkynna hvernig aðstæðurnar eru eiga þeir von á að verða reknir út eða því verði lokað og þá missir fólkið í kringum þá líka húsnæðið.

Lítið gert til að ná utan um vandann

Fyrir utan talningar Slökkviliðsins á höfuðborgarsvæðinu hefur nánast ekkert verið gert til að kortleggja stöðuna og enginn virðist hafa frumkvæðisskyldu í því tilliti. Stella Víðisdóttir, sviðsstjóri velferðarsviðs Reykjavíkurborgar, segir t.a.m. búsetu í atvinnuhúsnæði ekki beint koma inn á hlutverk sviðsins.

„Ef fólk sem nýtir sér þjónustu velferðarsviðs býr í ófullnægjandi húsnæði bregðumst við við. Barnafjölskyldur eru t.a.m. settar í forgang á biðlista eftir félagslegu húsnæði.“ Ef starfsmenn sviðsins sinna þar heimaþjónustu tilkynna þeir heilbrigðiseftirliti eða slökkviliði séu aðstæður slæmar eða húsnæðið ófullnægjandi.

Þá hefur ekkert verið gert til að halda utan um þær upplýsingar sem berast sviðinu í tengslum við búsetu í atvinnuhúsnæði. „Auðvitað er það mjög óæskilegt að fólk búi í ófullnægjandi húsnæði sem er ekki samþykkt, það fær ekki þinglýstan leigusamning og getur þar af leiðandi ekki öðlast rétt á húsaleigubótum sem það jafnvel annars ætti rétt á en hvað velferðarsvið getur gert í því er aftur ósvarað.

Fólk hefur náttúrlega sjálfsákvörðunarrétt og við erum með þjónustu á þjónustumiðstöðvum okkar í sex hverfum borgarinnar þar sem fólk er hvatt til að leita ef það er í vanda. En það er ekki frumkvæðisskylda á okkur að leita uppi þessar upplýsingar og kortleggja ástandið.“ Svipaða sögu er að segja af Mannréttindaráði Reykjavíkur þar sem málið hefur ekki komið inn á borð.

Á árunum 2007-2009 hafði Slökkviliðið á höfuðborgarsvæðinu tímabundna heimild til að veita leigusölum aðhald. „Þetta gaf okkur tækifæri til að laga ákveðna hluti og það hefði verið mjög til bóta ef þetta ákvæði hefði lifað lengur. Ástæðan fyrir því að þetta var ekki framlengt að mínu mati var að fólk hélt bara að þessi mál færu bara að lagast og myndu færast í eðlilegt horf. Fólk skilgreindi ástandið eiginlega sem bóluáhrif, á tímabilinu væri hér mikið af erlendum verkamönnum sem væri ástand sem myndi breytast,“ segir Jón Viðar Matthíasson, slökkviliðsstjóri SHS. Eftir hrun hafi svo komið til aðrir áhrifavaldar á borð við erfiðan leigumarkað sem viðhaldi stöðunni.

Von er á tillögum frá honum um einhverskonar lausnir eða viðbrögð við vandanum í hverju sveitarfélagi fyrir sig sem munu líklega birtast á næstu mánuðum.

Eigendum synjað um breytingar

Fram hefur komið að aðstæður fólks sem býr í atvinnuhúsnæði eru oft ekki mannsæmandi og líklega vill enginn kannast við að bera ábyrgð á því. Hinsvegar sitja eigendur oft uppi með húsnæði, á borð við skrifstofuhúsnæði á annarri hæð í Funahöfða, sem engin eftirspurn er eftir og hafa séð fáa kosti í stöðunni aðra en að leigja það út með þessum hætti þar sem eftirspurnin er mikil.

„Eigendur atvinnuhúsnæðis hafa reglulega sótt um leyfi til að breyta húsnæðinu svo það sé hæft til búsetu en verið synjað þar sem hverfisskipulagið býður ekki upp á það. Þá verður það að segjast eins og er að margt af þessu húsnæði einfaldlega býður ekki upp á að þar sé búseta,“ segir Björn Stefán Hallsson, byggingarfulltrúi hjá Reykjavíkurborg.

„Þetta eru ákveðnar aðstæður sem myndast og verða til þess að þetta ástand verður til og það er skortur á möguleikum til taka á því á einhvern markvissan máta sem þarf þá að móta og til þess þarf þá ákveðið svigrúm og mannafla,“ bætir hann við.

Svipaða sögu er að segja úr Hafnarfirði: „Við vitum af þessu en viljum ekki hafa þetta svona. Íslendingar eru svolítið eins og rollur sem reyna að komast í gegnum girðinguna þar sem það er hægt,“ segir Bjarki Jóhannesson, skipulagsstjóri bæjarins, og á þar við eigendur húsnæðisins. Hann bætir því við að á 10 árum í starfi sínu við skipulagsstörf í Svíþjóð hafi hann aldrei kynnst búsetu í atvinnuhúsnæði.

Frumkvæðið þarf að koma frá stjórnmálamönnunum

Verið er að stíga ákveðin skref með hugmyndum um blandaða byggð í Vogahverfi og þá binda margir líka vonir við að Samvinnuhópur um framtíðarskipan húsnæðismála sem Eygló Harðardóttir félagsmálaráðherra skipaði á dögunum muni leggja eitthvað til málsins. Þó er varla hægt að segja að verið sé að bregðast markvisst við þessu ákveðna vandamáli þar sem í raun er afar lítið vitað um það.

Þá má líklega slá því föstu út frá sögunni síðastliðin tíu ár að eftirspurn verður eftir fábrotnum litlum herbergjum á verðbilinu 40-65 þúsund krónur á mánuði. Hvernig verður brugðist við þeirri eftirspurn er spurningin sem þarf að svara og ljóst er að pólitískur vilji er nauðsynlegur eigi pattstaðan, sem svo margir sem hafa reynslu af málinu tala um, eigi að rofna.