Mestar áhyggjur af ungum karlmönnum

„Sjálfsvígið er eitthvað sem ég hef velt mikið fyrir mér. Ég man hvenær ég sem unglingur varð meðvitaður um að hægt væri að ljúka lífi sínu og í gegnum tíðina hef ég kynnst mörgum sem hafa velt því fyrir sér að fyrirfara sér eða hafa framið sjálfsvíg,“ segir Óttar Guðmundsson geðlæknir um tilurð bókar sinnar Þarf ég að deyja ef ég vil ekki lifa? Óttar segir mikilvægt að ná sambandi við þá sem hugleiða sjálfsvíg og ef umræðan opnist verði fólk tilbúnara til að virða þessar alvarlegu hugmyndir.

„Umræðan er lokuð og meðal annars vegna gamalla trúarástæðna. Í fjölskyldum þar sem einhver hefur fyrirfarið sér verður það mikið leyndarmál. Þetta er einhver erfiðasti dauðdagi sem hægt er að horfast í augu við; að foreldri eða barnið manns hafi ekki viljað lifa.“

Að það sé hámark eigingirninnar að fyrirfara sér, segir Óttar vera mýtu. Það sem hann finni vel þegar farið sé í gegnum bréf þeirra sem fyrirfara sér og talað við þá sem hafa reynt, sé að þeir telja það tillitssemi við eigið umhverfi. Það sé best fyrir alla að þeir hverfi. Langflestir sem fyrirfara sér kljást við þunglyndi. Verst sé þegar fólk drekki ofan í alvarlegt þunglyndi og dauðahugsanir. „Þegar fólk er búið að þróa með sér lélega sjálfsmynd og þessi hugmynd er búin að blunda mjög lengi í sál viðkomandi getur það gerst að menn eru að drekka, eitthvað kemur upp á og þeir ákveða að gera alvöru úr þessu.“

Óttar segist persónulega hafa mestar áhyggjur af þeim ungu karlmönnum sem eru milli 18-24 ára, sem erfitt er að ná til en í þeim hópi hefur sjálfsvígum fjölgað. „Þeir eru hvatvísir og þeir fremja sjálfsvíg sem takast, öfugt við konur. Þær gera fleiri tilraunir en sjaldnar með banvænum afleiðingum eins og hjá strákunum. Þeir gera tilraun sem tekst, en konurnar eru frekar að kalla á hjálp. Aðdragandinn að því að þeir stytta sér aldur er oft styttri. Oft kemur neysla inn í en líka ákveðin félagsleg vandamál. Vandamál þeirra hafa verið í brennideplinum undanfarið og talsvert verið skrifað um unga karlmenn sem eru að detta úr skóla, af vinnumarkaði, eru á örorku og liggja kannski í tölvuleikjum endalaust. Þetta er hópur í ákveðinni sjálfsvígshættu. Auk ungra karlmanna hefur sjálfsvígum einnig fjölgað í hópi eldra fólks.“

Hefur afstaðan til sjálfsvíga breyst?

„Já hún hefur breyst en þó er ennþá mikil fordæming, bæði verða sjálfsvegendur fyrir henni og einnig aðstandendur. Það er leitað eftir blórabögglum. Þetta hlýtur að vera einhverjum að kenna. Gerði ég eitthvað? Var þetta vegna þess að viðkomandi var ekki lagður inn nauðungarinnlögn eða fékk ekki lyf? Það er aldrei hægt að fyrirbyggja öll sjálfsvíg. Sjálfsvíg hafa verið óaðskiljanlegur hlutur í sögu mannkynsins. Og munu alltaf vera það. En maður vill alltaf hafa þennan hóp sem minnstan.“

Heimspekingar hafa lengi velt fyrir sér sjálfsákvörðunarrétti mannsins yfir eigin lífi. 

„Menn hafa velt því fyrir sér hvort við eigum lífið sjálf, guð eða hvort það er til dæmis samfélagið sem er búið að kosta okkur til náms og leikskóla og gera allt mögulegt – á það kannski þetta líf? En ég skrifaði þessa bók því ég vil koma því til skila að það er alltaf von. Ég hef séð það margoft gerast að fólk hefur stokkað upp spilin og fengið nýtt líf. Ég lít svo á að dauðahugsanir séu hluti af þunglyndi sem er sjúkdómur sem hægt er að meðhöndla. Svo er þetta auðvitað bara svo mikil sóun að drepa sig – lífið er nú ekki það langt í sjálfu sér að það þurfi að stytta það enn frekar. Þetta er ofboðsleg sóun á mjög mörgu.“

Nánari umfjöllun er að finna í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins