Hét því að gleyma ekki að brosa oftar

„Ég varð að koma þessu frá mér. Af því fólk veit of lítið um Afríku. Þetta er bók til að njóta og fá hughrif. Þarna er ekki mikið um tölfræði þótt vissulega örli á henni. Andlitin á myndunum sem ég tók í Afríku kölluðu mig í þetta verkefni. Fólkið í Afríku er óvenju svipmikið og sterkir persónuleikar. Það er heil ævisaga, líf og örlög í hverju augnatilliti. Mig langaði til að deila þessu með öðrum,“ segir Stefán Jón Hafstein um bók sína, Afríka – Ást við aðra sýn, en hann bjó í eitt ár í Namibíu og fjögur ár í Malaví, þar sem hann starfaði fyrir Þróunarsamvinnustofnun Íslands. Auk þess vann hann áður fyrir Rauða krossinn í Eþíópíu. „Þetta er bland af persónulegri og tilfinningalegri upplifun minni og heimildum og upplýsingum. Þessi bók er skrifuð fyrir Íslendinga, meðal annars um það hvernig það er að búa í fátæku landi, að vera alltaf þreyttur, alltaf veikur, alltaf svangur. Ég skoða líka Ísland út frá Afríku. Hvað ef Ísland hefði orðið eins og afrísk nýlenda? Þá hefðum við aldrei orðið þjóð, aldrei orðið eitt land og hér væru töluð mörg tungumál.“

Hvers konar manneskjur viljum við vera?

Stefán segir líka í bókinni frá magnaðri náttúru og dýraríki í Afríku. „Afríka hefur verndað risastór svæði fyrir villt dýr. Í Namibíu var á sínum tíma friðað landsvæði sem er jafnstórt og Ísland. Náttúruperlan Okavango í Bótsvana var friðuð og sama er að segja um fugla- og gróðurparadís í Malaví. Í þessu er lærdómur fyrir okkur. Fyrst fátæk Afríkuríki geta friðað stór svæði ættum við á Íslandi að geta friðað hálendið okkar.“

Í bókinni spyr Stefán spurninga um það hvers konar manneskjur við viljum vera. „Tveir flugvélafarmar af mæðrum deyja á dag í heiminum, langmest sunnan Sahara í Afríku. Viljum við vera mannkyn sem lætur svona margar mæður deyja á dag? Af því það þarf ekki að vera svona. Við kunnum allt sem þarf til að bæta úr þessu. Og það eru framfarir, því það dóu helmingi fleiri fyrir rúmum áratug. Þess vegna er mikilvægt að hætta ekki núna í baráttunni fyrir bættum heimi. Sama er að segja um skólamálin; ef strákar á Íslandi eru illa læsir eftir tíu ár við bestu aðstæður er ekki hægt að búast við miklum árangri við verstu aðstæður, eins og í Afríku, þar sem kennararnir kunna kannski lítið og börnin eru alltaf svöng. Auðskiptingin í heiminum er himinhrópandi ranglát, malavískur bóndi er fimm daga að vinna fyrir andvirði eins kaffibolla sem við kaupum okkur á kaffihúsi á Íslandi. Eitt prósent jarðarbúa á helming allra eigna og við erum í mínus gagnvart náttúrunni. Þetta dæmi gengur ekki upp til lengdar. Bókin er innlegg í baráttuna, því aukinn skilningur skiptir máli.“

Sóun á orku að vera pirraður

Eitt af því sem Stefán segist hafa lært úti í Afríku er að einfalda líf sitt. „Við erum alltaf að flækja allt og safna drasli í kringum okkur. Það var hrikalega erfitt fyrir mig Vesturlandabúann að vinna í Afríku, af því þar er engin stundvísi. Tíminn er ekki faktor þar. Ég beið kannski hálfan dag eftir fundi,“ segir Stefán og hlær.

„Maður tekur svo margt með sér eftir dvöl í Afríku. Ég hét því þegar ég kom aftur heim að gleyma ekki að brosa oftar. Enda er fyrsti kafli bókarinnar tileinkaður brosum. Þótt fólk búi við rýran kost í Afríku þá er gleði og æðruleysi grundvallarviðhorf þar. Og vingjarnleiki í nálgun við náungann. Þetta er eitt af því sem mig langaði að tileinka mér. Og það er ekki lítið. Ég er snöggur í skapi og á það til að vera stuttur í spuna, en á Vesturlöndum erum við með ríkan rétt til að vera pirruð. Það var ofboðsleg ögun fyrir mig að búa í Malaví af því að þar mátti ég ekki pirrast. Þá var ég búinn að tapa. Það var vonlaus barátta. Það er svo mikil sóun á orku að vera pirraður. Í Afríku lærði ég auðmýkt og þolinmæði. Ég veit það hljómar væmið og klisjulegt, en það er satt.“