Eitt spor getur drepið mosann

Leiðin inn að Lakagígum var opnuð óvenju seint í ár, undir lok júní. Samt er búist við að svipaður fjöldi ferðamanna fari um Laka í sumar og síðustu ár, um 8-10 þúsund manns.

Lakagígar voru friðlýstir 1971. Þeir urðu hluti af Skaftafellsþjóðgarði árið 2004, við seinni stækkun þjóðgarðsins, og svo hluti af Vatnajökulsþjóðgarði við stofnun hans 2008.

Snorri Baldursson, þjóðgarðsvörður á vestursvæði Vatnajökulsþjóðgarðs, með aðsetur á Kirkjubæjarklaustri, segir umferð um þann hluta þjóðgarðsins sem tilheyrir hálendinu ekki hafa aukist í takt við fjölgun ferðamanna á Íslandi.

Margt hefur áhrif á umferðina

„Umferðin í Skaftafelli virðist hins vegar fylgja fjölgun ferðamanna. Það sama gildir um aðra aðgengilega staði þjóðgarðsins, eins og Ásbyrgi og Dettifoss. En hálendið virðist ekki fylgja þessari þróun, einhverra hluta vegna. Skýringarnar eru sennilega margar. Lakagígar eru langt inn í landi, eða um 49 km, og vegurinn er vondur. Ferðin fram og til baka tekur 3-4 tíma. Það fer því alveg dagur í ferðina. Það er ekki hægt að koma við í Lakagígum á leiðinni, eins og er til dæmis hægt að gera í Skaftafelli. Árnar geta líka verið varasamar. Það er því ýmislegt sem spilar inn í. Það var kalt í fyrrasumar og í sumar, þótt það sé þurrara í sumar.

Þetta sumar var sérstakt að því leyti að hálendisvegir voru opnaðir afar seint. Lengi vel var aðeins opið vestanmegin á leiðinni að Laka, þ.e.a.s. það þurfti að fara um Blágil og Hnútu að Laka. Það var lokað að Laka frá Galta. Það olli vandræðum við landvörslu. Við gerum ráð fyrir að fólk byrji á því að koma að fjallinu Laka og að áningarstaðnum sem þar er og að það haldi svo áfram rangsælis um gígana. Þess vegna erum við með mesta landvörslu við Laka og leggjum áherslu á að landverðir taki þar á móti öllum og leiðbeini þeim um svæðið. Nú í sumar þurftum við að skipta svolítið um gír og hafa landvörð fastan við Hnútu, sem er vestasti hluti gígaraðarinnar. Eftir að leiðin var opnuð hefur umferðin yfir ferðamannatímann verið meiri hvern dag en síðustu ár. Umferðin hefur dreifst meira síðustu ár.“

Gætu þurft fleiri landverði

Að sögn Snorra hófst regluleg landvarsla á svæðinu við Lakagíga í núverandi mynd árið 2005, þegar fyrsti landvörðurinn, Kári Kristjánsson, kom til starfa á heilsársgrunni. Áður hafði Skaftárhreppur sinnt landvörslu við gígana síðan í upphafi tíunda áratugarins.

„Kári tók strax hraustlega til hendinni. Síðan höfum við verið að bæta í uppbygginguna og landvörsluna. Nú höfum við tvo landverði og þurfum að kanna hvort þörf sé á þriðja landverðinum þegar það eru svona skrítin sumur. Þegar leiðin opnaði í sumar misstum við þetta svolítið úr böndunum. Þá var fólk að koma að gígunum án þess að hafa hitt nokkurn mann. Þess vegna fer það að haga sér eins og því dettur í hug og vaða yfir gígana og yfir mosann. Það hefur þó ekki verið vandamál svona heilt yfir. Auðvitað er alltaf einn og einn sem æðir af stað og hlýðir engum fyrirmælum. Við höfum tekið eftir því að það er svolítið mismunandi eftir þjóðernum hvernig fólk hagar sér. Sumir taka öllum leiðbeiningum vel. Aðrir vilja gera það sem þeim dettur í hug og átta sig ekkert á því að þeir eru að skemma mikið með því að vaða svona yfir. Náttúran í gígunum, mosinn og vikurinn, er svo viðkvæm og auðsæranleg. En almennt myndi ég segja að umgengni í Lakagígunum sé góð. Í raun hefur ástandið batnað mikið eftir að Skaftafellsþjóðgarður og svo Vatnajökulsþjóðgarður tóku við.

Þegar landvörður tók fyrst til starfa var gengið og ekið út um allt.“

Loka villustígum

„Við höfum smám saman verið að stýra umferðinni betur inn á ákveðnar gönguleiðir og loka öðrum gönguleiðum, sérstaklega villustígum upp á gígana, með því að flytja til mosa,“ segir Snorri.

Spurður hvernig umferðin verði á svæðinu ef spár rætast um að hingað komi tvær milljónir erlendra ferðamanna innan nokkurra ára segir Snorri ljóst að mikil aukning í aðsókn á Lakasvæðið muni kalla á aðgerðir.

„Það er klárt mál að Lakagígar geta ekki tekið á móti öllum þeim ferðamönnum sem hugsanlega myndu vilja fara þarna upp eftir, ef það væri mjög gott aðgengi. Ef ferðamannastraumurinn fer að aukast verulega úr því sem verið hefur undanfarin ár þarf að grípa til einhverra enn harðari ráðstafana, til dæmis að setja á algera einstefnu í kringum gígana og jafnvel fara að keyra fólk um gígana eins og gert er í þjóðgarðinum Timanfaya á spænsku eyjunni Lanzarote, þar sem er eldfjallaþjóðgarður. Þangað kemur upp undir milljón manns á ári. Þar fær fólk ekki að ganga sjálft heldur er því ekið um á rútum og fær aðeins að fara út á ákveðnum stoppistöðum. Ef ásóknin fer að verða verulega meiri en hún er nú þurfum við að grípa til einhverra slíkra ráðstafana.

Það má segja að það veiti ákveðna vörn að hafa veginn svona lélegan. Það er þó kannski ekki rétta umferðarstýringin. Það er enda í því fólgin ákveðin mismunun ef aðeins fólk sem á jeppa kemst upp að Laka. Það hafa komið upp hugmyndir um að gera veginn upp að Galta, þar sem vegurinn kvíslast, sæmilega greiðfæran, jafnvel fyrir fólksbíla, og að taka þar við fólki og hafa rútuferðir um gígana, skipulegar áætlunarferðir. Þá myndi rúta keyra um gígana á tveggja tíma fresti. Það eru ýmsir svona möguleikar í stöðunni en við höfum ekki þurft að grípa til þeirra. Við höfum lengi rætt við Vegagerðina um að bæta veginn en það hefur ekki gengið eftir,“ segir Snorri.