Samfellt brot málverkafölsunar

Ég rann­sakaði verk­in að beiðni dönsku lög­regl­unn­ar og vann skýrsl­ur þar sem niðurstaðan var sú að verk­in væru fölsuð og til­heyrðu sama hópi verka og við þekkj­um úr föls­un­ar­mál­inu sem sner­ist um verk eft­ir Svavar Guðna­son og aðra list­mál­ara,“ seg­ir Ólaf­ur Ingi Jóns­son, for­vörður hjá Lista­safni Íslands. Í sept­em­ber árið 2014 lagði danska lög­regl­an hald á tvö verk eft­ir list­mál­ar­ann Svavar Guðna­son í upp­boðshús­inu Bru­un Rasmus­sen í Kaup­manna­höfn rétt áður en upp­boð á verk­un­um átti að fara fram. Eft­ir rann­sókn á verk­un­um mun danska efna­hagslög­regl­an ekki leggja fram kæru þar sem hún tel­ur að brot­in séu fyrnd.

Ekki eru nema fimm ár liðin frá því að verki eft­ir Svavar var skilað aft­ur til sama upp­boðshúss í Dan­mörku og það end­ur­greitt kaup­and­an­um því verkið reynd­ist falsað, að sögn Ólafs Inga.

Angi af „stóra mál­verka­föls­un­ar­mál­inu“

Ólaf­ur Ingi seg­ir verk­in vera anga af „stóra mál­verka­föls­un­ar­mál­inu“ svo­kallaða en tveir hæsta­rétt­ar­dóm­ar féllu vegna ákæru um mál­verka­föls­un, ann­ar árið 1999 og hinn 2004 vegna verka sem gengu kaup­um og söl­um á 10. ára­tug síðustu ald­ar. Í fyrri dómi Hæsta­rétt­ar var fulls­annað að þrjú verk væru fölsuð og var ákærði, galle­ríeig­andi, dæmd­ur fyr­ir skjalafals og fjár­svik en ekki fyr­ir mál­verka­föls­un.

Sak­born­ing­ar í seinna mál­inu, voru eig­andi og viðskipta­fé­lagi Galle­rís Borg­ar. Héraðsdóm­ur komst að þeirri niður­stöðu að 42 mynd­list­ar­verk sem höndlað var með hefðu verið fölsuð, sak­born­ing­arn­ir voru sak­felld­ir og dæmd­ir í sex og fjög­urra mánaða fang­elsi. Í Hæsta­rétti voru þeir sýknaðir vegna form­galla og ástæðan var m.a. sú að vitni í mál­inu var talið van­hæft en það var for­vörður sem starfaði við Lista­safn Íslands en safnið var einnig aðili að mál­inu.

Ekki eldri en frá 1994

Ólaf­ur Ingi tel­ur að fölsuðu verk­in tvö sem nefn­ast Kompositi­on séu ekki mikið eldri en frá ár­inu 1994 og hafi kom­ist í um­ferð á sama tíma og fjöl­mörg fölsuð verk gengu kaup­um og söl­um í Galle­rí Borg á 10. ára­tugn­um. Á þeim tíma var Galle­rí Borg í sam­starfi við dönsku upp­boðshús­in Bru­un Rasmus­sen og Kunst­hal­len. Síðar sam­einuðust þessi tvö dönsku upp­boðshús und­ir heiti Bru­un Rasmus­sen.

„Bæði þessi stóru upp­boðshús í Dan­mörku voru að selja verk og áttu í viðskipt­um við þessa ein­stak­linga, Pét­ur Þór [Gunn­ars­son] og Jón­as [Frey­dal] sem voru sak­felld­ir í héraðsdómi fyr­ir að höndla með fölsuð verk,“ seg­ir Ólaf­ur Ingi. Tengsl mál­verk­anna tveggja sem danska lög­regl­an lagði hald á haustið 2014 við stóra mál­verka­föls­un­ar­málið eru að mati Ólafs Inga með þeim hætti að upp­haf­lega koma þau frá þess­um ein­stak­ling­um á 10. ára­tugn­um.

Annað verk­anna sem Ólaf­ur Ingi tel­ur að séu fölsuð var selt í Gal­e­rí profi­len á Jótlandi árið 1994 á sýn­ingu sem galle­ríið hélt með olíu-, pastel- og vatns­lita­verk­um eft­ir Svavar Guðna­son og þar kaup­ir dansk­ur mál­verka­safn­ari það. Að sögn Ólafs Inga voru milli­göngu­menn að þeirri sýn­ingu Pét­ur Þór hjá Galle­rí Borg og Jón­as Frey­dal. „Um þá sýn­ingu hef ég alltaf sagt að mörg af þeim verk­um sem voru þar voru fölsuð,“ seg­ir Ólaf­ur Ingi. Á þeirri sýn­ingu voru verk frá ekkju Svavars, Ástu Ei­ríks­dótt­ur. „Kannski fara verk­in af heim­ili Ástu, lenda aldrei inni á sýn­ing­unni, eru fölsuð á leiðinni og svo eru fölsuðu verk­in send inn á sýn­ing­una í staðinn fyr­ir hin eða af­brigði af öðrum verk­um líkt og föls­un­in sem hér um ræðir,“ seg­ir Ólaf­ur Ingi.

Nokkr­um árum áður, árið 1991, var boðið upp verkið Kompositi­on eft­ir Svavar Guðna­son í Kunst­hal­len, sem verkið Kompositi­on er stælt eft­ir.

Hitt verkið sem danska lög­regl­an lagði hald á var selt hjá Kunst­hal­len í sept­em­ber árið 1994 og er stæl­ing á „Kos­mísku lands­lagi“ eft­ir Svavar frá ár­inu 1948.

Árið 1998 legg­ur Ólaf­ur Ingi fram gögn til beggja upp­boðshús­anna og dönsku lög­regl­unn­ar um fjölda verka eft­ir ís­lenska list­mál­ara í Dan­mörku sem hann grunaði að væru fölsuð og tengd­ust þess­um upp­boðshús­um í Dan­mörku. Á Íslandi ári síðar, 1999, féll fyrri dóm­ur Hæsta­rétt­ar vegna ákæru um mál­verka­föls­un og þar kom Bru­un Rasmus­sen við sögu.

Ábyrgðin ligg­ur hjá upp­boðshús­inu

Ábyrgðin að selja þessi verk eft­ir Svavar ligg­ur hjá upp­boðshús­inu, Bru­un Rasmus­sen. Það er skylda þess að kanna vel bak­grunn þeirra verka sem það sel­ur og enn brýnna í ljósi aðstæðna, seg­ir Ólaf­ur Ingi. „Það er ekki hægt að kom­ast að neinni ann­arri skyn­sam­legri niður­stöðu en að for­stöðumönn­um beggja þess­ara dönsku upp­boðshúsa, sem bera ábyrgð inn­an þess­ara deilda fyr­ir­tækj­anna, var full­ljóst að þetta voru fals­an­ir. Sér­fræðing­ar upp­boðshúss­ins vissu ná­kvæm­lega hvað þeir voru með í hönd­un­um þegar þeir buðu verkið upp árið 2014. Þeir vita að verkið kem­ur upp­haf­lega frá þess­um ís­lensku aðilum fyr­ir 20 árum. Eft­ir dóm­inn hef­ur ekk­ert breyst í Dan­mörku. Ekk­ert. Þekk­ing­in er engu rík­ari um að marflatt mál­verk með plast­máln­ingu geti ennþá verið verk eft­ir Svavar Guðna­son þegar niðurstaða máls­ins er að svo geti aldrei verið. Það hef­ur lengi legið fyr­ir,“ seg­ir Ólaf­ur Ingi og held­ur áfram: „Brotið er sam­fellt. Þeir setja alltaf á markaðinn nýtt og nýtt verk. Það er eng­in fag­mennska á bak við það.“

Ólaf­ur Ingi seg­ir að vinnu­brögðin sem upp­boðshúsið ætti að viðhafa séu að hafa sam­band við alla þá sem hefðu keypt viðkom­andi verk eða verk sem þess­ir ís­lensku aðilar höfðu borið inn í fyr­ir­tækið, fengið að skoða þau og rann­saka og þá sann­færst um hvort þau væru fölsuð eða ekki. Fyr­ir utan niður­læg­ing­una þá er það of kostnaðarsamt fyr­ir upp­boðshús­in, bend­ir Ólaf­ur á, ef mála­vext­ir eru ekki al­var­legri en það.

Ólaf­ur Ingi hef­ur verið ótrauður að benda á verk sem hann grun­ar að séu fölsuð og eru í um­ferð. Hann seg­ir að það varði hags­muni al­menn­ings og ís­lenskr­ar lista­sögu. „Ég hef bara hags­muni al­menn­ings að leiðarljósi. Ekk­ert annað. Þetta eru alls ekki mín­ir hags­mun­ir. Það er líka þess vegna sem mál­inu er vísað frá því ég hef ekki rík­ari kröfu. Ég er ekki höf­und­ar­rétt­hafi, ef ég hefði rík­ari kröf­ur þá væri þetta öðru­vísi og gæti þá lagt fram að ég vildi fá þetta og hitt.“

Ólafi Inga finnst liggja bein­ast við og mjög mik­il­vægt að höf­und­ar­rétt­ar­haf­ar eða Mynd­stef í nafni þeirra geri þá kröfu á hend­ur Bru­un Rasmus­sen eða dönsk­um yf­ir­völd­um að fölsuðu verk­un­um sem fóru í gegn­um upp­boðshús­in verði út­rýmt af markaði.