„Er ég með óeðlilega píku?“, „Á þetta að vera svona?“, „Er þetta öðruvísi en á öðrum konum?“

Þessar spurningar eru meðal þeirra sem íslenskir kvensjúkdómalæknar, lýtalæknar og snyrtifræðingar hafa fengið frá konum sem hafa áhyggjur af útliti kynfæra sinna. Óskir um svokallaðar skapabarmaaðgerðir hafa færst mikið í aukana á síðustu árum, og sumir kenna klámvæðingu um. Lýtalæknar benda hins vegar á að um nauðsynlegt úrræði sé að ræða fyrir konur sem finna fyrir óþægindum vegna síðra skapabarma. mbl.is fór ofan í saumana á málinu og ræddi við sérfræðinga.

200 aðgerðir á stúlkum undir 18 ára í Bretlandi

Skapabarmaaðgerðir hafa verið töluvert í umræðunni undanfarið, en greint var frá því á vef breska ríkisútvarpsins BBC í gær að slíkar aðgerðir hefðu færst mikið í vöxt í Bretlandi síðustu ár. Þar kom fram að á síðasta ári hafi verið gerðar 200 slíkar aðgerðir á stúlkum undir 18 ára aldri, og þar af yfir 150 aðgerðir á stúlkum undir 15 ára. Stúlkur allt niður í níu ára hafi leitað til lýtalæknis til að óska eftir aðgerð á skapabörmum.

Samkvæmt fræðilegri samantekt um skapabarmaaðgerðir sem birt var í Ljósmæðrablaðinu árið 2015 er skapabarmaminnkun þegar innri skapabarmar eru skornir af og er tilgangur aðgerðanna oftast í fegrunarskyni eða vegna óþæginda sem skapast vegna stærðar og lögunar skapabarma. Hérlendis bjóða lýtalæknar upp á þessar aðgerðir og samkvæmt samantektinni hafa þær einnig verið framkvæmdar á Landspítalanum að einhverju marki.

Dæmi um aðgerðir á undir 18 ára hér á landi

Ebba Margrét Magnúsdóttir, fæðinga- og kvensjúkdómalæknir. mbl.is/Ómar Óskarsson

Ebba Margrét Magnúsdóttir, fæðinga- og kvensjúkdómalæknir, segir töluverða aukningu hafa orðið í óskum um aðgerðir á kynfærum kvenna á síðustu árum. Aukningin sé ekki aðeins bundin við Ísland, heldur allan heiminn. „Grunnurinn af þessu er einhvers konar angi af þessari útlitsdýrkun um að allir eigi að falla í sama mót,“ segir hún. Mikilvægt sé að benda ungu fólki á að kynfæri séu jafn misjöfn og þau eru mörg.

Ebba segist hafa heyrt af því að aðgerðir hafi verið gerðar á stúlkum yngri en 18 ára hér á landi, og hún viti ekki til þess að tekið sé fyrir slíkt í lögum eða reglugerðum. Hún hafi fundað með umboðsmanni barna um málið og segir mikilvægt að stúlkum sé leyft að klára sinn kynþroska áður en aðgerðir sem þessar séu ræddar. Kynfærin séu enn að taka breytingum fyrir 18 ára aldur.

Lýtalæknar neita að veita Landlækni upplýsingar

Mikil umræða skapaðist um málið á Læknadögum árið 2010, þegar vakin var athygli á því að lýtalæknar neituðu að veita Landlæknisembættinu upplýsingar um fjölda aðgerða sem gerðar eru á einkastofum þeirra. Enn í dag hefur þetta ekki breyst, en lýtalæknar hafa sagt Landlækni óska eftir of ítarlegum upplýsingum. Það líki sjúklingum ekki út frá persónuverndarsjónarmiðum.

Samkvæmt 8. gr laga nr. 41/2007, um landlækni og lýðheilsu, er heilbrigðisstarfsmönnum skylt að veita landlækni þær upplýsingar sem honum eru nauðsynlegar til að halda heilbrigðisskrá. Landlæknir hefur árlega frá 2007 óskað eftir upplýsingum frá lýtalæknum um starfsemi þeirra en ekki fengið. Hér á landi liggja því hvorki fyrir upplýsingar um algengi aðgerða sem gerðar eru á kynfærum kvenna né um aldur kvenna sem fara í aðgerðirnar.

Birgir Jakobsson landlæknir segir í samtali við mbl.is að embættið hafi lagalega skyldu til að fylgja málinu eftir vegna öryggis sjúklinga. Nauðsynlegt sé að upplýsingar um aðgerðir séu skráðar inn, en þar sem það sé ekki gert hafi embættið enga yfirsýn. Skapabarmaaðgerðir séu tiltölulega nýjar af nálinni en engin leið sé að sjá langtímaafleiðingar slíkra aðgerða þar sem lýtalæknar veiti embættinu ekki upplýsingarnar. Um alvarlega stöðu sé að ræða, og ef lögin stangist á við persónuverndarlög sé það löggjafans að skýra það út. 

„Hafa pening af saklausum stúlkum“

„Ef þú ferð í fóstureyðingu eða ófrjósemisaðgerð er það skráð. Af hverju eru þessar aðgerðir meira persónuverndarmál? Þessi rök halda ekki,“ segir Ebba. „Ég held það sé á ábyrgð lækna að opna munninn og tjá sig þó það sé gegn kollegum þeirra. Það er sorglegt að fólk sé að hafa pening af saklausum stúlkum sem vita ekki betur.“

Vissulega sé í sumum tilfellum þörf á aðgerð af þessu tagi, ef síðir skapabarmar valda konum miklum óþægindum og hefur Ebba framkvæmt slíkar aðgerðir sjálf. Það gerir hún hins vegar á Landspítalanum þar sem konur greiða ekki gjald beint til læknis fyrir aðgerðina. 

Fræðsla gríðarlega mikilvæg

Ebba segir mikilvægt að foreldrar, kennarar og heilbrigðisstarfsmenn fræði ungt fólk um fjölbreytileikann og að líkamar séu mismunandi. Slík umræða geti aukið sjálfstraust ungs fólks sem er óöruggt með kynfæri sín. Nefnir hún sem dæmi að hafa fengið til sín unga konu sem vildi fara í skapabarmaaðgerð fyrir nokkrum árum en hún hafi ráðlagt henni að gera það ekki. Konan hafi komið til hennar seinna og þakkað henni fyrir.

Sigríður Dögg Arnardóttir kynfræðingur, jafnan kölluð Sigga Dögg, tekur í sama streng og segir fræðslu gríðarlega mikilvæga. Sigga Dögg lét árið 2014 taka ljósmyndir af kynfærum karla og kvenna á aldrinum 20-60 ára sem fræðsluefni. Það sama ár var lögð fram kæra eftir að hún sýndi myndirnar í fermingarfræðslu á Selfossi. Málið var hins vegar látið niður falla eftir rannsókn.

Sigga Dögg kynfræðingur. mbl.is/Eggert Jóhannesson

Kveðst Sigga Dögg mjög reglulega heyra stúlkur og konur ræða um áhyggjur sínar af útliti kynfæra sinna, og hefur oft og tíðum fengið spurningar frá konum sem finnst þær hafa of stóra innri barma. Einmitt það sé ástæða þess að mikilvægt er að sýna kynfæramyndirnar, og sýna stúlkum og konum að píkur eru alls konar.

„Ég hef heyrt það frá sumum að þær haldi að konur séu ekki að pæla í þessu í dag og að við séum komin miklu lengra en það, en það er bara alls ekki þannig,“ segir Sigga Dögg. „Ég hef stundum opnað píkumyndirnar og farið með hópum yfir hverja og eina og það er ótrúlega dýrmætt að heyra umræðuna sem myndast,“ segir hún.

Erna María Eiríksdóttir, snyrtimeistari og eigandi snyrtistofunnar Verði þinn vilji, segist einnig oft hafa fengið spurningar frá konum um það hvort kynfæri þeirra séu eðlileg. „Ég held að það sé viss brenglun í gangi með þessari internetvæðingu. Konur sjá eitthvað á netinu og halda að svona þurfi þær að líta út,“ segir hún. „Við erum öll með ólík andlit og það er eins með þetta; það er enginn eins að neðan.“

Skapabarmaaðgerðir á 150 til 275 þúsund krónur

Á vefsíðu Ágústs Birgissonar lýtalæknis er verðskrá þar sem fram kemur að skapabarmaaðgerð kosti 150 þúsund krónur. Þá má einnig finna verðskrá á vefsíðu Guðmundar Más Stefánssonar lýtalæknis þar sem fram kemur að verð á skapabarmaaðgerð í svæfingu sé 275 þúsund krónur og verð á skapabarmaaðgerð í staðdeyfingu sé 175 þúsund krónur.  

Ágúst Birgisson lýtalæknir.

Í samtali við mbl.is segist Ágúst ekki sjá gríðarlega aukningu á aðgerðum af þessu tagi, en þó hafi hugsanlega orðið einhver aukning. Ekki séu þó margar skapabarmaaðgerðum framkvæmdar og að hans sögn eru þær ekki á meðal algengustu aðgerðanna.

En eru gerðar aðgerðir á stúlkum undir 18 ára aldri? „Nei á prívat stofunum eru ekki gerðar fegrunaraðgerðir á neinum undir 18 ára,“ segir hann. Ástæður aðgerðanna segir hann lang oftast vera óþægindi og sársauki hjá konunum.

Þá segist hann hafa borið saman þessar aðgerðir og aðgerðir á forhúð karla. Engum þyki tiltökumál ef karlmaður fari í slíka aðgerð en það þyki stórmál þegar konur fari í skapabarmaaðgerð. „Ég gæti trúað því að það séu gerðar tíu sinnum fleiri svona aðgerðir á körlum en það er ekkert talað um það,“ segir hann.

Ottó Guðjónsson lýtalæknir segist gera örfáar skapabarmaaðgerðir, en hefur oft fengið til sín konur sem sækjast eftir slíkri aðgerð. Skoðun leiði þó í langflestum tilvikum í ljós að ekki er þörf á aðgerðinni og gerir hann hana þá ekki.

Þórdís Kjartansdóttir lýtalæknir í Dea Medica. mbl.is/Eggert Jóhannesson

Mikilvægt úrræði fyrir konur sem finni fyrir óþægindum

Þórdís Kjartansdóttir lýtalæknir segist ekki hafa tekið eftir aukningu á aðgerðum af þessu tagi, en hún hefur gert þær í þó nokkuð mörg ár. Þetta sagði hún í samtali við Svala og Svavar á K100 í morgun. Þá sagðist Þórdís oft fá til sín konur sem hræddar eru um að skapabarmar sínir séu óeðlilegir. Í flestum tilvikum leiði skoðun í ljós að þeir reynast ekki vera óeðlilegir og gerir Þórdís þá ekki aðgerð á þeim konum.

„Ég vil ekki meina að þetta tengist klámmenningu. Það er okkar lýtalækna að koma í veg fyrir að fylgja slíkum straumum, enda vísa ég konum oft frá og segi þeim að þær séu eðlilegar,“ sagði Þórdís. Hún bætti þó við að mikilvægt væri að það kæmi fram í umræðu af þessu tagi að sumar konur verða fyrir raunverulegum óþægindum, til dæmis við hjólreiðar eða samfarir. Mikilvægt væri fyrir þær konur að hafa þetta úrræði. „Það er mikilvægt fyrir konur sem eru með óþægindi viti að það sé hægt að laga þetta,“ sagði hún.

• 2 blogg um fréttina

Bloggað um fréttina

• Ásgrímur Hartmannsson: "...sum­ir kenna klám­væðingu um. "
• Hallmundur Kristinsson: Allt í lagi