Innlent | mbl | 4.9.2017 | 20:28 | Uppfært 21:20

Djúpstæð áhrif hopandi jökla

Skaftárjökull. mbl.is/Rax

Greint er frá djúpstæðum áhrifum hopandi jökla á lífríki í ferskvatni og á strandsvæðum í grein sem birtist í dag í hinu virta vísindatímariti Proceedings of the National Academy of Sciences. Greinin er byggð á rannsóknum vísindamanna undanfarin ár.

Í hópi höfundanna eru tveir íslenskir vísindamenn, Gísli Már Gíslason, prófessor í vatnalíffræði við Háskóla Íslands, og Jón S. Ólafsson, vatnalíffræðingur við Hafrannsóknastofnun.

Þetta kemur fram í tilkynningu frá Háskóla Íslands.

Þar segir að vísindamenn hafi lengi varað við „aðkallandi alþjóðlegri þörf“ til að fást við keðjuverkandi áhrif hörfunar jökla á ýmis vistkerfi.

„Áhrif bráðnunar jökla á hækkun sjávar hefur hlotið mikla athygli undanfarin ár en þessi grein fjallar um margvíslegar breytingar á vistkerfum í jökulám og á grunnsævi vegna breytinga á jöklum,“ segir Gísli Már, prófessor við Háskóla Íslands og einn höfunda, í tilkynningunni. „Þessar breytingar munu hafa miklar félagslegar afleiðingar.“

Að sögn Gísla kalla höfundar greinarinnar eftir auknum áherslum stjórnvalda víða í heiminum á bætt skipulag og mótvægisaðgerðir til að draga úr hinum neikvæðu samfélagslegu áhrifum sem munu eiga sér stað á fjölmörgum svæðum á jörðinni.

Langjökull. mbl.is/Rax

Að sögn Gísla þekja jöklar nú um tíu prósent af flatarmáli lands á jörðinni. „Þeir hörfa hratt hvarvetna í heiminum. Jöklar munu minnka mikið á þessari öld. Mesta bráðnunin verður í jöklum í Alaskaflóa, á heimskautasvæðum Kanada, á Grænlandi, Íslandi og Suðurheimskautslandinu.“

Gísli Már segir að mestra neikvæðra áhrifa muni gæta í Ölpunum og í jöklum Suður-Ameríku. „Djúpstæðust verða áhrifin í Ölpunum þar sem flatarmál jökla hefur minnkað um meira en helming síðan 1880. Spár gera ráð fyrir að þeir verði um 4 til 13% af núverandi stærð árið 2100.“

Í greininni kemur fram að rennsli jökuláa verði tilviljanakenndara þegar afrennsli jökla minnkar og háðara tilviljanakenndri úrkomu og snjóbráðnun. Minnkun jökla muni breyta setflutningum auk þess sem líf- og jarðefnafræðilegir þættir taki miklum breytingum.

„Ófyrirsjáanleg áhrif af minnkun jökla tengjast losun mengandi efna, þar á meðal frá iðnaðarútblæstri sem bundinn er í jökulísnum. Þetta er t.d. kvikasilfur, illgresis- og meindýraeitur auk þrávirkra lífrænna efna. Flutningur þeirra niður árnar mun síðan dvína þegar rúmmál jökla minnkar.“

Gísli Már segir í tilkynningunni að áhrifin verði mikil á náttúrulegt umhverfi, þar á meðal á líffræðilega fjölbreytni tegunda, vistkerfisþjónustu sem jökulár veita, sérstaklega á vatn fyrir landbúnað, vatnsaflsvirkjanir og drykkjarvatn.

„Hér erum við m.a. að tala um veruleg áhrif á ferla og þjónustu vistkerfa með breyttu framboði vatns fyrir mannfólkið. Þetta kallar á endurskipulagningu á hreinsunarferlum til viðhalds á vatnsgæðum og til varna gegn náttúruvá,“ segir Gísli Már. Hann bendir einnig á breytingar á eðli ferðamennsku sem tengist jöklum auk breytinga á landslagi og menningu.

Gísli Már segir að líklega séum við nú miklu nær en áður að skilja þau gríðarlegu áhrif sem hop jökla hafi á vistkerfi í jökulám og á strandsvæðum, en breytingar muni ná frá líffræðilegum fjölbreytileika tegunda til eðli ferðaþjónustu, frá rafmagnsframleiðslu með vatnsafli að hreinu drykkjarvatni. Hann nefnir einnig þá margþættu breytingar sem geta orðið á lífskjörum fólks. „Næstu skref verða að breyta viðhorfum almennings til hopunar jökla og að meta hættuna á svæðum sem verða fyrir mestum áhrifum.“

Höfundar greinarinnar leggja til að eftirfarandi verði gert:

Kortlagning jöklabreytinga með nýjustu tækni, líkt og hefur verið gert á Íslandi.
Vöktun á helstu líf- og jarðefnafræðilegum breytum, þ.m.t. mengun og breytingum á líffræðilegum fjölbreytileika í jökulám með stöðluðum söfnunaraðferðum.
Mat á nýtingu vatns og á menningarlegum áhrifum frá vistkerfum sem tengjast jöklum, sérstaklega á mengun og veiðar á laxfiskum.
Breytilegu skipulagi stjórnunar verði komið á á viðkvæmustu svæðunum sem verða fyrir mestum áhrifum af jöklabreytingum. Áhersla verði lögð á að alþjóðleg lög verði sett til verndar vatnsbólum sem jöklarnir mynda.