Sjáum slaka í félagslegu taumhaldi

Sam­vera grunn­skóla­barna í 9. og 10. bekk á Ak­ur­eyri með for­eldr­um sín­um mæld­ist ör­lítið und­ir landsmeðaltali í könn­un sem Rann­sókn­ir og grein­ing gerðu í fyrra. Þannig sögðust 38% drengja á Ak­ur­eyri oft eða nær alltaf vera með for­eldr­um sín­um utan skóla­tíma á virk­um dög­um og 40% stúlkna, en landsmeðaltalið fyr­ir kyn­in var 45% og 50%.

Mar­grét Lilja Guðmunds­dótt­ir, kenn­ari á íþrótta­fræðisviði Há­skól­ans í Reykja­vík og sér­fræðing­ur hjá Rann­sókn­um og grein­ingu, seg­ir ástæðuna m.a. geta verið þá að sam­setn­ing sam­fé­laga á lands­byggðinni geti verið önn­ur en á höfuðborg­ar­svæðinu, sem vegi þungt í könn­un sem þess­ari.

„Það er virkt og gott íþrótt­astarf á Ak­ur­eyri,“ seg­ir Mar­grét Lilja og kveður grunn- og fram­halds­skóla­nema á Ak­ur­eyri ann­ars koma svipað út og ung­menni ann­ars staðar, til að mynda varðandi neyslu áfeng­is og fíkni­efna.

Haldið var málþing um unga fólkið í Hofi nú síðdeg­is, sem ber yf­ir­skrift­ina „Hvert erum við að stefna?“ og hélt Mar­grét Lilja þar fyr­ir­lest­ur um ís­lenska for­varna­mód­elið og kynnti niður­stöður úr könn­un­um sem Rann­sókn­ir og grein­ing lögðu fyr­ir grunn- og fram­halds­skóla­nem­end­ur í fe­brú­ar í fyrra.

„Það sem við sjá­um, og alltaf er gott að minna á, er að við höf­um náð frá­bær­um ár­angri er kem­ur að vímu­efna­neyslu, sér í lagi áfeng­isneyslu í efstu bekkj­um grunn­skóla,“ seg­ir Mar­grét Lilja. Könn­un­in sýn­ir þó um 1% aukn­ingu í áfeng­is- og marijú­ana­neyslu 10. bekk­inga á landsvísu milli ár­anna 2017 og 2018. Þannig höfðu 7% nem­enda orðið drukk­in sl. 30 daga í könn­un­inni í fyrra, en 6% árið áður og 6% höfðu neytt marijú­ana en 5% árið 2017. 

Dreg­ur úr sam­veru for­eldra og barna

„Í fe­brú­ar 2018 sjá­um við svo ákveðin slaka í fé­lags­legu taum­haldi,“ seg­ir Mar­grét Lilja og vís­ar þar til þess að það dragi úr sam­veru barna og for­eldra milli kann­ana.

Árið  2016 voru 55% stúlkna í 9. og 10. bekk oft eða nær alltaf með for­eldr­um sín­um utan skóla­tíma á virk­um dög­um og 51% stráka. Í könn­un­inni í fyrra var hlut­fallið hins veg­ar 51% og 47%. Minni breyt­ing var á fjölda þeirra sem voru með for­eldr­um sín­um um helg­ar. Það gerðu 67% stúlkna nú og 64% pilta, en 2016 var hlut­fallið  69% og 66%.

„Við vit­um það að um leið og við sjá­um minni sam­veru með for­eldr­um, minna taum­hald og að for­eldr­ar viti síður hvar börn­in eru, þá sjá­um við ákveðið stökk og töl­urn­ar fara upp á við,“ seg­ir hún. „Við skynj­um það núna víða í sam­fé­lag­inu að fólk hef­ur áhyggj­ur og það hafa verið að koma upp fleiri dæmi um neyslu og ölv­un á skóla­balli svo dæmi séu tek­in.“

Ung­ling­ar hafa þó að henn­ar sögn ekki breyst neitt frá því að hún var sjálf ung. „Það sem hef­ur breyst er um­hverfið. Um leið og við hætt­um að hlúa að því og halda í alla spotta, þá sjá­um við krakk­ana fara þangað sem við vilj­um ekki að þau fari. Það er þetta sem við erum að brýna fyr­ir fólki núna,“ seg­ir Mar­grét Lilja og bæt­ir við að þess­um skila­boðum sé aldrei komið of oft á fram­færi. 

„Við fáum stöðugt nýja og nýja for­eldra sem hafa ekki hug­mynd um hver staðan var og hvað þeirra nær­vera skipt­ir miklu máli.“

Árið 2016 voru 51% stráka í 9. og 10 bekk oft eða nær alltaf með for­eldr­um sín­um utan skóla­tíma á virk­um dög­um. Í könn­un­inni í fyrra var hlut­fallið 47%. Mynd úr safni. Getty Ima­ges

Dreg­ur úr ölv­un og marijú­ana­neyslu

Í könn­un­inni sem tók til fram­halds­skóla­nema kem­ur fram að 46% fram­halds­skóla­nema hafa aldrei orðið ölvuð. Sú tala helst óbreytt frá 2016 eft­ir að hafa fram að því farið hækk­andi frá ár­inu 2000. Það held­ur hins veg­ar áfram að draga úr fjölda þeirra fram­halds­skóla­nema sem hafa orðið ölvaðir sl. 30 daga og eins dreg­ur úr marijú­ana­neyslu hjá þess­um hópi. Þannig höfðu í fyrra 35% fram­halds­skóla­nema orðið ölvuð sl. 30 daga, borið sam­an við 38% árið 2016. Í fyrra höfðu 17% fram­halds­skóla­nema notað marijú­ana einu sinni eða oft­ar um æv­ina, en 2016 var tal­an 18%.

Rafrettu­notk­un held­ur hins veg­ar áfram að aukast líkt og áður hef­ur verið greint frá. 2018 höfðu 62,2% fram­halds­skóla­nema reykt rafrett­ur einu sinni eða oft­ar, en 2016 var hlut­fallið 48,9%. Eins var fjölg­un líka í hópi þeirra sem aldrei höfðu reykt síga­rett­ur, en höfðu prófað að reykja rafrett­ur.

„Rafrett­ur eru eitt­hvað sem við þurf­um að hafa áhyggj­ur af alls staðar,“ seg­ir Mar­grét Lilja og bæt­ir við að lítið sé enn vitað um þær. „Þær eru líka eitt­hvað sem við vilj­um ekki að börn­in okk­ar séu að ánetj­ast burt­séð frá því hvað okk­ur finnst um að skipta síga­rett­um út fyr­ir rafrett­ur.“

Mik­ill meiri­hluta hef­ur ekki notað lyf­seðils­skyld lyf

Könn­un­in sýn­ir líka að um 90% fram­halds­skóla­nema á Íslandi hafa aldrei notað lyf­seðils­skyld lyf, hvorki örv­andi, ró­andi, né ópíóða, án lyf­seðils, sem hljóta að telj­ast góðar frétt­ir í ljósi umræðu um aukna notk­un slíkra lyfja.

Í þessu sam­bandi seg­ir Mar­grét Lilja þá miklu umræðu sem hef­ur verið um lækna­dóp geta verið hættu­lega. „Yf­ir­gnæf­andi meiri­hluta nem­enda í fram­halds­skól­um hef­ur aldrei notað lyfs­seðils­skyld lyf sem þeim var ekki ávísað,“ seg­ir hún. Lesi þeir hins veg­ar stöðugt frétt­ir um að „all­ir“ séu að nota slík lyf sé hætta á að þeim fari að líða sem frá­viki, jafn­vel þó að þeir til­heyri meiri­hlut­an­um.

• 1 blogg um frétt­ina

Bloggað um frétt­ina

• Geir Ágústs­son: Hinn mæl­an­legi ung­ling­ur