„Viljum við taka þessa áhættu?“
Setja bókamerki
Verði því hafnað af hálfu Alþingis að samþykkja þriðja orkupakka Evrópusambandsins með því að aflétta ekki stjórnskipulegum fyrirvara af löggjöfinni mun það ekki setja samninginn um Evrópska efnahagssvæðið (EES) í uppnám. Þetta segir Jón Baldvin Hannibalsson, sem var utanríkisráðherra þegar samið var um aðild Íslands að EES-samningnum fyrir rúmum aldarfjórðungi síðan, í umsögn til utanríkismálanefndar Alþingis um þingsályktunartillögu Guðlaugs Þórs Þórðarsonar utanríkisráðherra um samþykkt orkupakkans.
„Hins vegar verða að teljast verulegar líkur á því, að ótímabær lögleiðing orkupakka 3 og ófyrirséðar og óhagstæðar afleiðingar, öndverðar íslenskum þjóðarhagsmunum, muni grafa undan trausti á og efla andstöðu með þjóðinni við EES-samninginn, eins og reynslan sýnir frá Noregi. Þegar af þeirri ástæðu er óráðlegt að flana að fyrirhugaðri löggjöf nú,“ segir Jón Baldvin hins vegar. Öllum beri þannig saman um að löggjöf um tengingu íslensks raforkumarkaðar við þann evrópska muni hafa margvísleg áhrif hér á landi. Gefur hann lítið fyrir þá fyrirvara sem Guðlaugur Þór hefur kynnt vegna málsins.
„Löggjafanum ber skylda til að greina þessi „margvíslegu áhrif" út frá íslenskum þjóðarhagsmunum og hagsmunum neytenda, áður en lagt er upp í þessa óvissuferð. M.a. vegna þess að yfirgnæfandi líkur eru á því, að meintir fyrirvarar reynist haldlitlir vegna þessara „margvíslegu áhrifa". [...] Framsal valds til fjölþjóðlegra stofnana réttlætist jafnan af því, að það þjóni þjóðarhagsmunum betur en óbreytt ástand. Þessa þjóðhagslegu greiningu skortir gersamlega. Hún þarf að liggja fyrir, áður en lengra er haldið. Það er ekki nóg að vísa í fyrirvara, sem vafasamt er að haldi, þegar á reynir.“
Viðurkennt að verð til neytenda muni hækka
Jón Baldvin bendir á að meginreglur innri markaðar Evrópusambandsins snúa að grunnreglum fjórfrelsisins um jafnræði keppinauta á samkeppnismörkuðum. Ráðandi markaðshlutdeild ríkisfyrirtækja, eins og Landsvirkjunar, samrýmist ekki þeim reglum. Ríkisstyrkir í formi niðurgreiðslu orkuverðs, til að mynda vegna nýtingar orku til uppbyggingar grænmetisræktunar í gróðurhúsum, samrýmist ekki þessum reglum. Í greinargerð þingsályktunartillögunnar sé viðurkennt að verð til neytenda muni hækka við tengingu við orkumarkað Evrópusambandsins. Reynsla Norðmanna staðfesti það. Spyr Jón hvort það sé í samræmi við vilja neytenda. Öðru nafni kjósenda.
„Hætt er við, að tilgreindir fyrirvarar ráðherra reynist haldlitlir, þegar á reynir. Því má slá föstu, að yfirlýsing núverandi framkvæmdastjóra orkumála ESB með ráðherra reynist skv. fyrri reynslu marklaus,“ segir Jón Baldvin og vísar þar í pólitíska yfirlýsingu Guðlaugs Þórs og Miguels Arias Canete, framkvæmdastjóra orkumála í framkvæmdastjórn Evrópusambandsins, um að ákveðinn hluti þriðja orkupakkans eigi ekki við hér á landi. „Hefðbundin norsk löggjöf um virkjunarréttindi, hefur þegar verið dæmd ósamrýmanleg meginreglum varðandi samkeppni á innri markaðnum. Viljum við taka þessa áhættu?“
Höfnun setur ekki EES-samninginn í uppnám
„Þeir sem halda því fram, að fyrirhuguð löggjöf snúist aðallega um neytendavernd, þurfa að lesa sér betur til. Íslenskir neytendur búa við miklu lægra verð en neytendur á sameiginlega markaðnum og hafa meiri áhrif á verðlagninguna, sem sætir lýðræðislegum aga kjósenda. Hinn sameiginlegi orkumarkaður ESB er í kreppu. Margar þjóðir búa við orkuskort og eru öðrum háðar um orku. Í mörgum tilvikum er orkan fengin við mengandi bruna á jarðefnaeldsneyti. Þetta stenst ekki skuldbindingar ESB um aðgerðir gegn loftslagsvánni og um náttúruvernd. Við þessar kringumstæður er auðvelt að skilja áhuga fjárfesta á forræði yfir og viðskiptum með hreina og endurnýjanlega orku.“
Höfnun á lögleiðingu þriðja orkupakkans hér á landi muni alls ekki setja EES-samninginn í uppnám að sögn Jóns Baldvins. Svarið við því sé ótvírætt nei. „EES-samningurinn tryggir aðildarríkjunum óvéfengjanlegan rétt til að hafna innleiðingu löggjafar á tilteknu málasviði, ef hún á ekki við eða þjónar ekki hagsmunum viðkomandi ríkis. Fyrir þessu eru mörg fordæmi. Höfnun innleiðingar hefur ekki í för með sér nein viðurlög. Afleiðingin er sú, að málinu er vísað til sameiginlegu EES-nefndarinnar, þar sem samið er um málið. Þar með fást þeir einu fyrirvarar, sem öruggt hald er í. Þessi ótvíræði réttur aðildarríkja EES-samningsins til þess að hafna innleiðingu löggjafar út frá eigin þjóðarhagsmunum, án viðurlaga, var frá upphafi ein meginröksemdin fyrir því, að framsal valds skv. samningnum væri innan marka þess sem samrýmdist óbreyttri stjórnarskrá.“
Hætt við að stuðningur við EES fari þverrandi
Jón Baldvin segir að eftir atvikum megi semja um gagnkvæman markaðsaðgang. „En það kemur ekki til greina að semja um aðgang að markaði fyrir aðgang að auðlind. Þaðan af síður eigum við að taka þá áhættu, að þetta gerist „bakdyramegin", í krafti samkeppnisreglna innri markaðarins, án þess að íslenska þjóðin hafi tekið um það meðvitaða ákvörðun.“ Hann ítrekar að lokum áhyggjur sínar af því að samþykkt þriðja orkupakkans geti grafið undan stuðningi við EES-samninginn hér á landi:
„Stuðningur við EES-samninginn byggir að lokum á pólitískri afstöðu kjósenda í aðildarríkjunum. Ef hinn voldugi samningsaðili, Evrópusambandið, hættir að virða í reynd þetta grundvallaratriði EES-samningsins og krefst þess að EFTA-ríkin samþykki skilyrðislaust það sem að þeim er rétt, án tillits til eigin þjóðarhagsmuna, er hætt við að stuðningur við EES-samninginn fari þverrandi. Þar með getur EES-samningurinn, með öllum þeim ávinningi sem hann hefur tryggt Íslandi á undanförnum aldarfjórðungi, verið í uppnámi. Á því bera þá þeir einir ábyrgð, sem vilja þröngva þriðja orkupakkanum upp á þjóðina - með ófyrirséðum afleiðingum og í trássi við þjóðarviljann.“
Ríkisstjórn Scholz sprungin
Appelsínugular og gular viðvaranir í dag
Kannanir nákvæmari en fyrir fjórum árum
Jón Ingi heimsmethafi í mynsturstökki
Foreldrum sagt að heimanám væri verkfallsbrot
„Fólk ætti að fara að öllu með gát“
Vetrarblæðinga vart í Öxnadal
Evrópuumræðu laumað á dagskrá