Innlent | Sunnudagsblað | 27.2.2021 | 11:15 | Uppfært 11:45

Fór fram úr okkar björtustu vonum

Mikið álag hefur verið á Landspítalanum síðasta árið vegna kórónuveirunnar. Már Kristjánsson, yfirlæknir, hefur haft í nógu að snúast. Hann hefur fulla trú á bóluefninu sem nú streymir til landsins. Ljósmynd/Þorkell Þorkelsson

„Það er svo ótrúlega margt sem við höfum lært á þessu ári,“ segir Már Kristjánsson, yfirlæknir á smitsjúkdómadeild Landspítalans, þegar hann er beðinn um að líta til baka yfir kórónuveiruárið.

„Við höfum séð betur hvað veirusýking getur verið erfið fyrir líkamann. Hluti fólks sem smitast getur farið mjög illa út úr veikindunum, eins og gögnin sýna. Fimmti hver sem smitaðist af kórónuveirunni varð illa veikur og af þeim var fjórðungur fárveikur eða lést.“

Viðvarandi taugaeinkenni

Langtímaáhrif veirunnar eru að koma í ljós eftir því sem tíminn líður, að sögn Más.

Már segist hafa haldið að það tæki ár og jafnvel áratugi að búa til bóluefni en sem betur fer hafði hann rangt fyrir sér. mbl.is/Ásdís

Hann segir að fólki sem finni fyrir einkennum löngu eftir smit sé beint til heilsugæslunnar en þeim sem voru mjög alvarlega veikir hafi verið vísað til lungnalækna í eftirfylgni og í rannsóknarskyni.

„Örfáir hafa komið til okkar á göngudeild með einkenni sem rekja megi til Covid-veikinda og svo eru talsvert margir sem farið hafa í endurhæfingu á Reykjalund. Oft er það fólk sem var hvað veikast; fólk sem lenti á gjörgæslu,“ segir Már.

„En jafnvel þó að fólk hafi ekki verið mikið veikt, þá eru margir sem fá lotubundin einkenni. Fólk er kannski sæmilegt í nokkra daga en verður svo afar þreytt, og jafnvel með heilaþoku, næstu daga,“ segir Már og útskýrir að margar aðrar veirur geti einnig valdið ýmsum heilsufarslegum vandamálum, jafnvel svo mánuðum skiptir.

„Þetta einskorðast ekki við Covid, en gerist líka eftir Covid-sýkingu. Við köllum þetta Post Viral Fatigue, eða þreytuheilkenni í kjölfar veirusýkingar. Það lenda ekki allir í þessu, en við vitum ekki hve margir það eru. Það er ábyggilega vanmetið hjá okkur hversu mikil áhrif veiran hefur inn í taugakerfið.“

Lyf, reynsla og þekking

Bjuggust þið við færri tilvikum af Covid eða fleiri?

„Okkar stærsti ótti var að lenda í því sem mörg lönd lentu í, að fá yfirfyllingu á okkar getu. Það gerðist ekki, og alls ekki í seinni bylgju. Þá voru fleiri einstaklingar sem greindust heldur en í fyrri bylgjunni, en færri sem þurftu að leggjast á gjörgæslu. Að vísu létust fleiri þá, en það tengdist Landakoti. Það var sá hópur sem við vorum alltaf að reyna að verja, en tókst ekki sem skyldi,“ segir Már og segir ný og betri lyf hafa skipt sköpum síðasta haust.

„Í fyrstu bylgju vorum við að nota lyf sem í tilraunaglösum virtust hjálpa en svo kom á daginn að voru gagnslaus. En í sumar fengum við sértæk veirulyf, eins og Remdesivir, og aukna þekkingu á beitingu bæði veirulyfja og bólguhemjandi lyfja. Kerfið okkar var smurðara, en í fyrstu bylgju þurftum við að leika þetta af fingrum fram. Ég tel að nýju lyfin og þekkingin hafi hjálpað okkur að glíma við veiruna í seinni hlutanum,“ segir Már og segir marga hafa velt fyrir sér hvort veiran hafi verið mildari í haust en í vor.

„Ég held það hafi ekki verið tilfellið því í þeim svæsnu tilvikum sem við sáum dró veiran ekkert af sér. En að geta komið í veg fyrir að fólk lenti inni á spítala eða á gjörgæslu, fyrir tilstilli göngudeildarinnar var okkar stærsti sigur.“

Fram úr björtustu vonum

Talið berst að bólefnum sem nú streyma til landsins og eru frá hinum ýmsu lyfjafyritækjum, eins og Pfizer, Moderna og AstraZeneca.

Hefur þú fulla trú á öllum þessum tegundum?

„Já. En þau eru mismunandi og hafa mismunandi eiginleika. Ég er mjög hlynntur þessum kjarnsýrubóluefnum, eins og þeim frá Pfizer og Moderna,“ segir Már og segir slík bóluefni búin til á grunni mikillar reynslu og þekkingar.

„Þessi sértæku bóluefni sem RNA kjarnsýrubóluefni eru, opna dyr inn í gríðarlegar framfarir í bólusetningum og meðferð ýmissa sjúkdóma þegar til lengri tíma er litið. Við erum að upplifa mjög merkilega tíma hvað það varðar,“ segir Már og segir ótrúlegt hversu fljótt tókst að búa til bóluefni við Covid.

„Þetta fór fram úr okkar björtustu vonum. Þegar ég var spurður fyrir ári síðan hvenær kæmi bóluefni, svaraði ég að það myndi taka mörg ár, kannski áratugi. Það voru einhverjir sem þekktu betur fræðasviðið sem sögðu að þetta gæti gerst á einu ári. Ég hafði miklar efasemdir um það. En það gerðist, og það gerðist fyrir tilstilli samstillts átaks mjög margra aðila. Vísindasamfélagið, viðskiptasamfélagið og eftirlitsaðilasamfélagið lögðust öll á eitt að flýta ferlinu, án þess að gefa afslátt af öryggiskröfunni. Og það tókst. Sumir spyrja þá, er þetta ekki bara einhver tilraunamennska? En það er það ekki. Það er verið að byggja á áratuga langri reynslu. Helsta vandkvæðið var að við höfðum ekki reynslu af svona massabólusetningu með kjarnsýrubóluefni,“ segir Már.

Oftar en sjaldnar

Getum við átt von á fleiri skæðum veirum?

„Algjörlega. Ég myndi halda að þá værum við betur undirbúin. En ef það kemur upp önnur kórónuveira er ekki hægt að segja til um að hvað miklu leyti verði hægt að nýta sér þessa þekkingu sem við höfum núna á þá veiru. En við höfum lært mjög mikið í viðbragðafræðum,“ segir Már og bendir á að margt spili inn í þegar heimsfaraldur skellur á og lönd loka.

„Við þurfum að gera ráð fyrir að fá svona veirur oftar en sjaldnar.“

Nánar er rætt við Má í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins um helgina.