Fréttaskýring: Ísland bar nafn með rentu á „litlu ísöld“

Vísbendingar eru um að samhengi sé á milli lítillar virkni sólar og kuldaskeiða. Í Morgunblaðinu í gær kom fram að sólvirkni hefði verið með minnsta móti undanfarin ár. Á svonefndri „litlu ísöld“ frá 13. öld og til loka 19. aldar fylgdust að lítil sólvirkni og kuldi. Sólblettir voru nær engir á tímabilinu frá 1645-1715 og höfðu einnig verið í lágmarki frá 1420-1570.

Sólblettir myndast þar sem öflugt segulsvið brýst út úr yfirborði sólarinnar. Sólblettum fylgja miklir segulstormar. Á öldum áður var magn sólbletta eini mælikvarðinn sem menn höfðu á virkni sólarinnar. Eftir að tækninni fleygði fram staðfestu rannsóknir að samband er á milli virkni sólar og umfangs sólbletta.

Hitasveiflur frá landnámi

Dr. Helgi Björnsson jöklafræðingur bendir á það í nýútkominni bók sinni, Jöklar á Íslandi (Opna 2009), að auk fárra sólbletta hafi upphaf litlu ísaldar verið tengt miklum eldgosum frá 14. öld og til 19. aldar. Í þeim hafi hundruð rúmkílómetra af ösku og rokgjörnum efnum borist upp í háloftin. Þar hafi þau blandast vatnsgufu svo örsmáir dropar sveimuðu árum saman við efstu mörk veðrahvolfsins og endurköstuðu sólargeislunum.

Þekktar eru lýsingar Ara fróða á gróðursældinni þegar landið var „viði vaxið milli fjalls og fjöru“ við landnám. Búseta manna og kólnandi loftslag breyttu því með tilheyrandi gróðureyðingu ug uppblæstri.

Á litlu ísöld gengu sumir skriðjöklar fram um 10-15 km og fóru jafnvel yfir grösugar byggðir. Í Jöklum á Íslandi segir m.a. að land sem nú er að miklu leyti undir Breiðamerkurjökli hafi verið gróið og jafnvel búið þar á nokkrum bæjum áður en jökullinn lagðist yfir. Snælínan á sunnanverðum Vatnajökli fór einnig úr 1.200 m hæð og niður í 700 m á seinni hluta litlu ísaldar.

Aðrar heimildir greina frá því að jafnvel þorskurinn hafi flúið kuldann í norðurhöfum á litlu ísöld. Þorskur hafi varla fundist hér við land árum saman frá ofanverðri 17. öld og að þorskur hafi verið fágætur í N-Atlantshafi á árunum 1600-1830.