Fjármál eru engin geimvísindi

Að vera læs á flókna fjármálaútreikninga er ekki forsenda þess að geta haldið utan um eigin buddu og sett sér markmið í fjármálum. Markmið Stofnunar um fjármálalæsi er að hvetja almenning til að ná betri tökum á eigin fjármálum og tryggja þannig fjárhagslegan stöðugleika í lífi sínu og fjölskyldna sinna.

Breki Karlsson, forstöðumaður stofnunarinnar, segir að fjármálalæsi sé engin geimvísindi heldur almenn skynsemi. Breki og Áslaug Pálsdóttir, starfsmaður stofnunarinnar, munu skrifa pistla tengda fjármálum heimilanna í Sunnudagsblað Morgunblaðsins.

Breki segir að persónuleg reynsla sín hafi vakið áhuga á því að auka læsi almennings á fjármál. „Það sem kveikti í mér á sínum tíma var persónuleg reynsla, þ.e.a.s. ég hafði ábyrgst skuldabréf sem féll á mig af fullum þunga og ég var í mörg ár að klára að borga af. Ég hugsaði með mér að ég hafði aldrei lært neitt um þetta í skóla, vissi allt um Snorra Sturluson og hvernig hann lifði og dó, en ekkert um hvernig ætti að haga fjármálum heimilisins í dag.“

Hann segist drifinn áfram af þeirri vissu að heimurinn verði örlítið betri eftir því sem fleiri verði læsir á eigin fjármál. Breki segir mikilvægt að flækja ekki hlutina heldur halda sig við einfaldar reglur til að taka fjármál heimilisins traustum tökum:

Borgar menntun sig?

Foreldrar eru gjarnir á að segja börnum sínum að menntun borgi sig, en gerir hún það raunverulega? Menntun fylgir mikill kostnaður, t.d. skráningargjöld og bókakaup, svo þarf auðvitað að framfleyta sér meðan á námi stendur. Til að ráða við kostnað sem náminu fylgir neyðast margir til að taka námslán sem seinna meir þarf að greiða með tilheyrandi kostnaði.

Spurningin er því – borgar það sig að fara í nám?

Samkvæmt tölum frá Hagstofu Íslands eru laun þeirra sem lokið hafa háskólaprófi síður undir lágtekjumörkum en laun þeirra sem einungis hafa lokið grunn- eða framhaldsskólaprófi. Árið 2011 voru 4% háskólamenntaðra með laun undir lágtekjumörkum en 8,2% þeirra sem lokið höfðu framhaldsskólaprófi. Tölurnar sýna líka að atvinnuleysi er minna á meðal háskólamenntaðra, árið 2011 voru 5,2% háskólamenntaðra atvinnulaus, 5,6% þeirra sem klárað höfðu starfs- eða framhaldsskólamenntun en atvinnuleysi var 14,6% á meðal grunnskólamenntaðra.

Tökum dæmi um störf sem krefjast oftast menntunar: Samkvæmt launakönnun VR eru meðallaun stjórnenda og sérfræðinga 564.000 krónur á mánuði. Ef miðað er við þessar tekjur og 4,5 milljóna króna námslán er árleg afborgun námslána 253.800 krónur í 20 ár. Að þessum forsendum gefnum þarf menntun að hækka mánaðarlaun um 21.150 krónur á mánuði til að hún borgi sig. Samkvæmt launakönnun VR frá 2011 eru laun þeirra sem lokið hafa meistara- eða doktorsnámi 64% hærri en laun þeirra sem lokið hafa grunnskólamenntun eða minna.

Séu þessar niðurstöður teknar saman má álykta að aukið nám dragi úr líkum á atvinnuleysi og auki líkur á hærri launum. Ef við bætum svo við gleðinni sem fylgir því að vera í uppbyggilegu námsumhverfi og læra það sem okkur þykir áhugavert er auðvelt að komast að niðurstöðunni: Já, foreldrar þínir hafa rétt fyrir sér: Menntun borgar sig!

Halda bókhald (vita hvaðan maður kemur)
Greina stöðuna (vita hvar maður er)
Gera áætlun (vita hvert maður ætlar að fara)
Eyða ekki meira en maður aflar (sníða sér stakk eftir vexti)
Láta peningana vinna með sér en ekki á móti
Gera ráð fyrir hinu óvænta (eiga varasjóð, greiða fyrir tryggingar, huga að lífinu eftir vinnu o.fl.)
Muna að peningar eru ekki allt (þeir kaupa jú ekki hamingju)