Hátíð hefða og þúsunda ára sögu

Páskar eru elsta hátíð kristninnar, enda fór alþjóð að minnast upprisu Jesú Krists frá dauðum löngu áður en jól komu til sögunnar. Má segja að sérhver sunnudagur og messuhald þá sé, frá sjónarhóli kristninnar, endurómur af gleðisöng páska, segir á Vísindavefnum.

Aftur til Hebrea

Saga páska er rakin langt aftur fyrir daga Krists og gyðingdómsins sem sjálfstæðra þróaðra trúarbragða eða til hinna fornu Hebrea eða Ísraelsmanna. Hinir fyrrnefndu voru hirðingjaþjóð. Er hátíðarhald þeirra talið tengst atvinnu- og þjóðháttum líkt og algengt er með forna þjóðflokka. Talið er að þegar sauðburður nálgaðist að vori hafi verið bannað að slátra – en þegar að honum afstöðnum hafi verið efnt til einskonar uppskeruhátíðar – þar sem páskalambið var á borðum.

Síðasta vika fyrir páska er oft nefnd kyrravika, en hefur raunar verið fleiri nöfnum nefnd í tímans rás. Vika þessi hefst á pálmasunnudegi en skv. guðspjalli Mattheusar er það dagurinn sem Jesú reið á asna inn í Jerúsalem til að halda páska gyðinga. Fögnuðu þá margir honum með því að veifa pálmagreinum og hylltu hann sem konung og frelsara. En brátt dró til tíðinda.

Júdas hljóp útundan sér

Á fimmtudegi borðaði Jesús með lærisveinum sínum í síðasta sinn og hefur það verið nefnt síðasta kvöldmáltíðin. Dagurinn er nefndur skírdagur vegna þess að Jesús þvoði fætur lærisveina sina fyrir máltíðina, en skír í þessu samhengi þýðir hreinn. Júdas hljóp útundan sér, sveik leiðtoga sinn. Kom honum í hendur vondra manna sem á föstudeginum krossfestu Jesús á Golgata, á Hausaskeljastað eins og Davíð Stefánsson kemst að orði í sálminum góða.

Páskahátíð gyðinga var haldin á laugardeginum, á sabbatinu. Þennan dag lá öll starfsemi niðri en daginn eftir, á sunnudeginum, var virkur dagur. Það var þá, á páskadagsmorgun, sem María Magdalena og María móðir Jakobs, samkvæmt Markúsarguðspjallinu, sáu að Jesús var ekki lengur í gröfinni því að hann hafði risið upp frá dauðum.

Leita óskasteina

Kristnir menn halda páskadaginn í gleði og fögnuði. Gleðjast yfir því að Jesús lifði þrátt fyrir að hafa verið tekinn af lífi á krossinum og það gerir páskana að hátíð og forsendu kristinnar trúar. Af því sprettur meðal annars að guli liturinn er áberandi á páskum, enda sagður litur vonarinnar.

„Ekki er mikið um þjóðtrú tengja páskum. Þó þykir gott að leita óskasteins á páskamorgun, og sofa þá tröll og óargadýr. Til eru íslenskar frásagnir af sólardansi á páskamorgun, allar frá 19. öld. Kann sá átrúnaður að skýrast af hillingum á köldum sólarmorgnum,“ segir Árni Björnsson í bók sinni Sögu daganna. Þar kemur fram að páskarnir hafi í raun aldrei verið vorhátíð eins og raunin var sunnar í Evrópu. Til þess hafi þeir verið of snemma á ferðinni. Sumardagurinn fyrsti sé hin eiginlega íslenska vorhátíð.

mbl.is/Sigurgeir Sigurðsson