„Siðblindir einstaklingar (psychopaths) hafa verið til á öllum tímum og finnast í öllum samfélögum. Við höfum flest hitt þessa einstaklinga, látið stjórnast af þeim og þurft að lifa með eða vinna úr skaða af þeirra völdum. Það sem fyrst og fremst einkennir siðblinda einstaklinga er skortur á samvisku. Líf þeirra snýst um að uppfylla eigin þarfir á kostnað annarra. Það sem á við um þá alla er að þeir taka meira en þeir gefa,“ segir Brynja Bragadóttir, doktor í vinnusálfræði, í sínum nýjasta pistli:
Það ætti ekki að koma á óvart að margir siðblindir einstaklingar eru afbrotamenn. Hins vegar eru aðrir sem standa réttum megin við lögin, en sýna engu að síður siðlausa hegðun.
Sá fræðimaður sem hefur fjallað hvað mest um siðblindu er Robert D. Hare. Hann varði stórum hluta starfsævi sinnar (hjá The University of British Columbia) í að finna leið til að greina siðblindu. Hare talaði um að ef ekki væri hægt að greina siðblindu, þá værum við dæmd til að líða fyrir hana, bæði sem einstaklingar og sem samfélag.
Það greiningartæki sem Hare þróaði heitir the Psychopathy Checklist. Tækið greinir tvo þætti siðblindu: Þátt sem snýr að tilfinningalífi og samskiptum við aðra (emotional, interpersonal - kjarnaþáttur siðblindu) og þátt sem snýr að andfélagslegri hegðun (social deviance).
Þessi grein fjallar um fyrrnefnda þáttinn, en undir hann heyra sex atriði:
Hvað veldur siðblindu?
Í ljósi ofangreindra einkenna, þá gæti einhver spurt sig hvað veldur siðblindu? Því miður eru ekki til skýr svör við þessari spurningu. Það eru þó ýmsar kenningar um orsakir siðblindu. Ein kenning segir að siðblinda stafi fyrst og fremst af erfðafræðilegum þáttum, önnur segir að siðblinda komi frá umhverfisáhrifum. Þriðja kenningin er svo sú að siðblinda stafi af flóknu samspili erfða og umhverfis. Þessi þriðja kenning, sem ég aðhyllist, segir að erfðafræðilegir þættir hafi áhrif á heilastarfsemina og á grunnpersónuleikaþætti og að þessir tveir þættir (heilastarfsemin og persónuleikinn) hafi svo aftur áhrif á það hvernig einstaklingurinn túlkar, upplifir og verður fyrir áhrifum frá umhverfi sínu.
Er hægt að lækna siðblindu?
Siðblinda er skilgreind sem sjúkdómur í greiningarkerfi bandaríska geðlæknafélagsins (DSM-5). Grunnforsenda sálfræðilegrar meðferðar er að sjúklingur þurfi og vilji fá hjálp, að hann vilji bæta líðan sína. Árangursrík meðferð krefst þess líka að sjúklíngur sé virkur í meðferðarvinnunni.
Vandamálið með siðblindu er að sá siðblindi (sú siðblinda) sér ekki sjálfur að hann eigi við vandamál að stríða. Hann (hún) sér enga ástæðu til að breyta hegðun sinni til að uppfylla samfélagsleg norm. Afleiðingin er sú að þetta fólk leitar sér ekki hjálpar.
Hvað getur þú gert?
Ef þú þekkir einhvern sem sýnir einkenni siðblindu, þá er líklegt að hegðun hans hafi áhrif á þig. Hins vegar eru ýmis ráð til að minnka þessi áhrif.