Viðbótarsparnaður ótryggur

Séreignarsparnaður, oftast kallaður viðbótarlífeyrissparnaður, er ekki tryggður nema um sé að ræða verðtryggðar innistæður hjá bönkum. Þetta staðfestir Hrafn Magnússon, framkvæmdastjóri Landssambands lífeyrissjóða. Flestir lífeyrissjóðanna bjóða hins vegar margar mismunandi leiðir til þess að ávaxta þennan sparnað, meðal annars með því að setja hann í verðbréfasjóði. Á síðustu árum hafa verðbréfasjóðirnir enda gefið töluvert betri ávöxtun en innistæðurnar og því fjölmargir valið þær leiðir.

Í mörgum tilvikum tekur ávöxtunarleiðin mið af aldri þess sem sparar. Því eldri sem viðkomandi er, því minni áhætta á að vera í sjóðnum. Í mestu áhættuleiðunum var meira af hlutabréfum en í öðrum leiðum og í þeim sem áttu að bera minnstu áhættuna var mest af skuldabréfum.

Innlán framar skuldabréfum

Þegar Geir H. Haarde forsætisráðherra ávarpaði þjóðina hinn 6. október og tilkynnti setningu neyðarlaga sagði hann að hann vildi „taka af öll tvímæli um að innistæður Íslendinga og séreignarsparnaður í íslensku bönkunum öllum er tryggur og ríkissjóður mun sjá til þess að slíkar inneignir skili sér til sparifjáreigenda að fullu.“

Yfirlýsing forsætisráðherra um að verja uppsafnaðan viðbótarlífeyrissparnað var hins vegar aldrei lögfest. Þess í stað voru innlán sett framar skuldabréfum í kröfuröð og þau tryggð. Það setti samsetningu eigna íslensku lífeyrissjóðanna í uppnám, enda voru skuldabréf fram að því jafnrétthá innlánum í kröfuröð.

Davíð Harðarson, sjóðsstjóri Íslenska lífeyrissjóðsins, segir yfirvöld hafa með þessari aðgerð breytt leikreglunum eftir á. „Á einni nóttu var kröfuröð í þrotabú algjörlega breytt. Fyrir setningu neyðarlaganna voru skuldabréfin samhliða innlánum í kröfuröðinni og við unnum út frá því. En allt í einu voru innlán orðin rétthærri í þrotabúi heldur en skuldabréfin. Með þessu er búið að snúa kröfuröðinni á hvolf og kippa fótunum undan fjárfestingarstefnu lífeyrissjóðanna.“

Bankabréf metin verðlaus

Það sem af er árinu 2008 hafa hlutabréf hríðfallið í verði og lífeyrissjóðirnir að sama skapi verið duglegir við að selja slíkar eignir sínar. Í staðinn hafa þeir í flestum tilfellum keypt skuldabréf. Þar sem íslensku bankarnir voru langstærstu útgefendur skuldabréfa hérlendis var þorri bréfa í mörgum sjóðanna bankabréf. Samkvæmt heimildum Morgunblaðsins eru sumir lífeyrissjóðir að meta þau bréf verðlaus, enda ljóst að sjóðirnir verða að gera kröfur í þrotabú gömlu bankanna til að fá greitt fyrir þau. Þá er alls óljóst hversu mikið fæst fyrir þau skuldabréf í fyrirtækjum þar sem mörg þeirra eru enn ekki komin á gjalddaga og óvissa ríkir um framtíð sumra þeirra.

Í hnotskurn

» Viðbótarlífeyrissparnaður nam alls um 338 milljörðum króna í árslok 2007.
» Langstærsti hluti upphæðarinnar var í vörslu lífeyrissjóða.
» Samkvæmt lögum þarf að minnsta kosti helmingur af fjárfestingum sjóðanna að vera innan íslenska hagkerfisins.