Viðskipti | mbl | 22.3.2012 | 15:15 | Uppfært 18:47

Höftin komin til að vera

Gjaldeyrishöftin eru komin til að vera undir núverandi áætlun Seðlabanka Íslands um afnám hafta, segir Davíð Stefánsson, hagfræðingur. mbl.is/Golli

Gjaldeyrishöftin eru komin til að vera undir núverandi áætlun Seðlabanka Íslands um afnám hafta. Takmörkuð þátttaka í gjaldeyrisútboðum Seðlabankans – bæði hjá íslenskum og erlendum aðilum – sýnir að það er lítill áhugi fyrir því að selja erlendar eignir fyrir íslenskar krónur um þessar mundir. Ef ekki hefði komið til þátttöku lífeyrissjóða í síðasta útboði Seðlabankans, undir þrýstingi frá stjórnvöldum, þá er ljóst að þátttakan hefði verið enn minni. Þetta kom fram í máli Davíðs Stefánssonar, hagfræðings hjá greiningardeild Arion banka, á fundi Félags viðskipta- og hagfræðinga um gjaldeyrishöftin.

Davíð bendir ennfremur á að þrátt fyrir að ekki sé hægt að útiloka að þeir erlendu aðilar, sem eiga hundruð milljarða í íslenskum krónum, séu reiðubúnir að vera áfram á Íslandi með eignir sínar eftir afnám hafta, þá er staðan hins vegar sú að umhverfið á Íslandi er með þeim hætti að fjárfestingamöguleikar eru af skornum skammti. Það er sömuleiðis sennilegt að margir Íslendingar – til dæmis lífeyrissjóðir – hefðu áhuga á því að selja íslenskar krónur fyrir erlendar eignir.

„Nýjar“ aflandskrónur bætast við

Fram kom í máli Yngva Arnar Kristinssonar, hagfræðings Samtaka fjármálafyrirtækja, að það sé fyllsta ástæða til að taka alvarlega þann möguleika að gjaldeyrishöftin muni vara til eilífðar. Hann bendir jafnframt á að alþjóðleg reynsla sýni að um leið og höft eru sett á þá líður langur tími þar til þau eru afnumin – meðallíftími þeirra sé meira en tíu ár.

Yngvi telur að hinar nýju breytingar Seðlabankans á gjaldeyrishöftunum grafi enn frekar undan trúverðugleika afnámsáætlunar bankans frá því í marsmánuði 2011. Í kjölfar þessara breytinga þá mun núverandi forði aflandskróna hækka þar sem heimild til kaupa á gjaldeyri vegna verðbóta á höfuðstól fellur niður. Að auki munu innlendar eignir þrotabúa eða kröfuhafa þeirra hækka skarpt á næstu misserum og gæti fjárhæð þessara „nýju“ aflandskróna numið á bilinu 500 til 700 milljörðum króna. Yngvi telur óraunhæft að ætla að gjaldeyrisuppboð Seðlabankans geti leyst þessa mikla uppsöfnun aflandskróna.

Að mati Yngva eru margar leiðir færar til þess að setja aflandskrónurnar í endurgreiðsluferli, til að mynda með því að gefa út skuldabréf eða halda uppboð á hverju ári. Ef stjórnvöld myndu undirbúa slíka áætlun um endurgreiðslur til aflandskrónueigenda, þá þyrfti afnám hafta ekki endilega að taka mjög langan tíma – jafnvel aðeins þrjá mánuði.

Ríkið háð höftunum

Arnór Sighvatsson aðstoðarseðlabankastjóri segir umræðuna einkennast af of miklum öfgum: á meðan sumir telji að það taki áratugi að afnema höftin segja aðrir hægt að losa um þau á þremur mánuðum. Að sögn Arnórs liggur sannleikurinn þarna einhvers staðar á milli. „Losun hafta með ásættanlegum árangri mun væntanlega taka nokkur ár.“ Hann segir ekki hægt að tímasetja með nákvæmum hætti afnám gjaldeyrishaftanna án verulegrar áhættu fyrir fjármálastöðugleika af því að Seðlabankinn veitt ekki hversu stór hluti aflandskrónueigenda er óstöðugur. „Útboð Seðlabankans munu leiða í ljós hversu stór hluti þetta er,“ segir Arnór.

Arnór bendir auk þess á að hluti vandans um þessar mundir sé hversu háður ríkissjóður er höftunum þar sem verulegur hluti af skammtímafjármögnun ríkissjóðs er á mun lægri vöxtum en ella. Sökum haftanna eru fjárfestar með öðrum orðum neyddir til að kaupa skuldabréf af ríkinu.

Arnór segir gríðarlega mikilvægt í þessu samhengi að stjórnvöld sýni aðhald í ríkisfjármálum – ekki síst nú þegar það styttist í kosningar. Slík stefna í ríkisfjármálum gæti flýtt fyrir afnámi haftanna og um leið stuðlað að því að aðrir aðilar geti fjármagnað sig á erlendum lánamörkuðum á viðunandi kjörum.