Viðskipti | mbl | 18.10.2012 | 16:20

Vill lækka vexti með aðferð Dana

Ólafur Darri Andrason, hagfræðingur ASÍ.

Ólafur Darri Andrason, hagfræðingur ASÍ, sagði á þingi ASÍ að frá árinu 2004 hefði álagið sem Íbúðalánasjóður leggur á lánin fjórfaldast og er nú 1,4 prósentustig eða sem nemur um þriðjungi af vöxtunum. Fyrir lántakanda sem skuldar 20 milljónir jafngildi þetta álag 280 þúsund krónum í aukavexti á ári.

Ólafur Darri sagði að háir vextir hefðu leikið íslensk heimili grátt. Frá aldamótum hefðu vextir af nýjum húsnæðislánum verið tæplega þrefalt hærri á Íslandi en að meðaltali á Evrusvæðinu. „Þessi munur nemur 7,8 prósentustigum. Það er til mikils að vinna að brúa þetta bil. Ef okkur tækist það myndum við spara íslenskum heimilum 117 milljarða kr. á ári með lægri vaxtagreiðslum. Það jafngildir tæplega 17% hækkun ráðstöfunartekna.“

Ólafur Darri sagði að nærtækasta skýringin á þessu væri lítill og óstöðugur gjaldmiðill sem skilar okkur meiri verðbólgu en þekkist í nágrannalöndunum. Verðbólga hefði alltaf kostnað í för með sér fyrir lánaviðskipti sem lendi með beinum eða óbeinum hætti á lántakendum.

Getum lært margt af Dönum

Ólafur Darri sagði að þó að við þyrftum að styðjast við þennan litla og óstöðuga gjaldmiðil næstu árin þýddi það ekki að við ættum að sætta okkur við þessa háu vexti. Við gætum lært mikið af frændum okkar Dönum.

„Í Danmörku geta lántakendur valið milli ólíkra lánaflokka. Valið t.d. breytilega vexti sem í upphafi láns geta verið 1,5% og tekið síðan breytingum eftir því hvernig efnahagslífið þróast eða valið fasta vexti út lánstímann sem þá eru að jafnaði hærri en breytast ekki á lánstímanum. Einnig geta danskir húsnæðiskaupendur valið milli lána til mis langs tíma. Vilji danskur lántakandi greiða upp lánið áður en lánstíminn er útrunninn þá stendur hann frammi fyrir tveimur kostum. Hann getur greitt lánið upp í húsnæðisbankanum miðað við eftirstöðvar skuldarinnar og þá án allra álaga. Ef samsvarandi skuldabréf fæst keypt á markaði á undirverði þá kaupir hann einfaldlega skuldabréf í þeim lánaflokki sem hann tók á sínum tíma og nýtir nafnvirði þess sem greiðslu í húsnæðisbankanum sínum.

Þetta kerfi er um margt spennandi og gæti hentað okkur vel til að bjóða upp á óverðtryggð lán með trúverðugum hætti. Við útfærslu slíkra lána skiptir miklu máli að lántakendum standi til boða greiðsludreifing ef til koma óvæntar vaxtahækkanir sem þeir ráða ekki við. Greiðsludreifingin þarf að vera án kröfu um að lántakandi leggi fram ný veð, greiði lántökugjöld eða önnur álög. Markaðurinn fyrir slík verðbréf þarf að vera nægilega stór til að vaxtamyndun geti verið eðlileg. Margt bendir til að sú sé raunin. Í dag eru húsnæðisskuldabréf 40-50% af markaði með verðbréf og því líklegt að markaðurinn myndi taka vel á móti slíkum bréfum.

Danska húsnæðiskerfið er spennandi kostur sem getur hjálpað okkur til að fikra okkur nær þeim vöxtum sem nágrannar okkar í Evrópu búa við. Er ekki líklegra að við náum árangri ef við hættum upphrópunum í vaxtamálum og eilífri leit að töfralausnum og förum þess í stað að skoða hvað við getum lært af þeim sem hvað bestum árangri hafa náð í að byggja upp lánamarkað sem tryggir húskaupendum hagstæðustu kjörin?“ spurði Ólafur Darri.