Viðskipti | mbl | 30.10.2012 | 19:05

Ættum að flytja til 13 þúsund störf

Klemens Hjartar, einn af höfundum skýrslunnar kynnir efni hennar á fundi í Höfðatorgi í dag. Styrmir Kári Erwinsson

Alþjóðlega ráðgjafafyrirtækið McKinsey kynnti nýja skýrslu sína um um mótun framtíðarstefnu fyrir Ísland. Farið er yfir þau vandamál sem íslenska hagkerfið býr við og ekki síst bent á framtíðarmöguleika þess. Helstu punktar skýrslunnar er að framleiðni vinnuafls er minni hér á landi en í nágrannalöndum okkar og að færa megi 13 þúsund störf á milli atvinnugreina til að auka á verðmætamyndun. Þá vantar meiri stöðugleika og fyrirsjáanleika í almennri stefnumörkun til að auka tiltrú fjárfesta og atvinnurekenda og hlúa þarf betur að menntun í landinu, en marktækur munur er á fjölda þeirra sem aðeins klára grunnskólapróf hérlendis og á öðrum Norðurlöndum.

Útflutningur þarf að aukast

Til að styðja við langtíma vöxt íslensks hagkerfis þurfa útflutningstekjur að aukast úr tæpum 1000 milljörðum íslenskra króna í 2000 milljarða á næstu 20 árum. Þetta er mat skýrsluhöfunda, en til þess að slíkt markmið náist er þörf á að bæta framleiðni vinnuafls og auka fjárfestingar.

Eftir hrun fjármálakerfisins er Ísland í þeirri stöðu að vegna fjármagnshaftanna er fjármögnunarkostnaður hár og þar af leiðandi lítil fjárfesting. Það leiðir til minni hagvaxtar og verðmætasköpunar sem svo dregur úr möguleikum þess að hægt sé að afnema höftin. Ef þetta heldur áfram til langs tíma festist Ísland í vítahring sem erfitt er að brjótast úr. Klemens Hjartar, einn af höfundum skýrslunnar, segir í samtali við mbl.is að fyrst þurfi að búa til tækifæri fyrir fyrirtækin í landinu til að vaxa og skipuleggja sig til lengri tíma. Mikilvægt sé að búa til ramma í kringum hagvöxt sem geri fyrirtækjum kleift að auka framlegð og lyfta hagvexti landsins upp með tímanum.

8% vinnuafls sjá um 81% útflutningstekna

Í skýrslunni er atvinnugreinum skipt í þrjá flokka, innlend þjónustufyrirtæki, alþjóðleg framleiðslufyrirtæki og fyrirtæki í auðlindageiranum. Sjávarútvegsfyrirtæki, stóriðjan og landbúnaður flokkast í síðastnefnda hópinn, en framleiðslufyrirtæki sem auðvelt eiga með að selja vörur út fyrir landsteinana og gera breytingar á starfsfjölda falla í miðjuflokkinn.

Færa til 13 þúsund störf

Athygli vekur að auðlindafyrirtækin eru um 24% af landsframleiðslunni, hafa yfir að ráða 8% vinnuaflsins, en standa undir 81% af öllum útflutningstekjum. Innlend þjónustufyrirtæki eru aftur á móti 64% af landsframleiðslunni og 70% af vinnuaflinu, en skila engu í útflutningstekjur. Kemur fram að ef vilji sé fyrir að auka framleiðni vinnuaflsins og færa nær því sem gengur og gerist í nágrannalöndum þurfi að gera þjónustufyrirtækin skilvirkari og með tíð og tíma flytja um 13 þúsund störf úr þeim geira yfir til auðlindafyrirtækjanna sem skili hærri útflutningstekjum.

Í samanburði við nágrannalönd er framleiðni vinnuafls hérlendis um 20% lægri. Það má meðal annars sjá af því að landsframleiðsla á mann er um 6% lægri og við vinnum um 15% meira en aðrar þjóðir. Íslendingar vinna því meira, en þéna minna en samanburðaþjóðirnar. Til samanburðar má sjá að ef Íslendingar myndu vinna jafn lengi og nágrannaþjóðirnar, þá færi landsframleiðsla á hvern íbúa niður um 24% samkvæmt útreikningum McKinsey. Klemens Hjartar segir að Íslendingar þurfi að auka framlegðina í kerfinu, en það sé styrkur íslenska hagkerfisins hversu duglegt fólk er.

Lítil fjárfesting

Fjárfestingar eru annar hluti sem skýrslan kemur inn á og er bent á að þær hafi verið í lágmarki síðustu árin og um 8 prósentustigum undir 15 ára meðaltali. Í samanburði við lönd í kringum okkur sé munurinn um 7 prósentustig og þetta skilar sér til lengri tíma í verri framleiðni og lélegri tækjum.

Þegar litið er til tækifæra sem íslenskt hagkerfi stendur fyrir er bent á að í skýrslunni að íslenskur sjávarútvegur stendur afar vel í alþjóðlegum samanburði. Það sé því mikilvægt að tryggja stöðugleika í rekstrarumhverfi sjávarútvegsfyrirtækja og sjá til þess að endurúthlutun á auðlindarentu greinarinnar leiði ekki til minnkandi skilvirkni. Til að stuðla að auknum vexti greinarinnar væri skynsamlegt að auka verðmæti núverandi útflutnings, t.d. með frekari uppbyggingu vörumerkja og virðisauka í gegnum markaðsetningu, samhliða því að vinna að nýjum vaxtarmöguleikum.

Skoða möguleika sæstrengs

Þá er tekið fyrir að hægt sé að auka arðsemi orkumarkaðarins og er sérstaklega nefnt í því samhengi að skoða vel möguleika á sæstreng inn á evrópska raforkumarkaðinn sem gæti hækkað arðsemi í orkugeiranum um 55%. Ferðaþjónustan er einnig nefnd og bent á að þar sé mjög lítil framleiðni vinnuafls og arðsemi fjármagns. Því þurfi að fá stefnumótandi aðila í samvinnu við helstu hagsmunaaðila og vinna með markvissum hætti að því að auka verðmætasköpun greinarinnar.

Í skýrslunni er bent á að framlegð vinnuafls í verslunum sé lægri hérlendis en á öðrum Norðurlöndum. Þá sé verslunarhúsnæði hér meira á hvern íbúa en annars staðar, en þetta er til marks um vissa óhagkvæmni og að pláss skapist til að flytja starfsfólk úr greinum sem ekki skila jafn miklum verðmætum yfir í þær sem betri arðsemi er um.

Færri fara í framhaldsnám hérlendis

Skýrsluhöfundar beina einnig spjótum sínum að því að hlutfall þeirra sem aðeins hafa klárað grunnmenntun sé töluvert hærra hérlendis en á Norðurlöndunum, eða 25% á móti 18%. Það þurfi því að hlúa vel að menntunarstiginu til að halda hagvexti til lengri tíma litið. Hlutfall nemenda á tækni- og raunvísindadeildum sé einnig nokkuð lágt hér á landi. Að lokum þurfi Íslendingar í auknum mæli að hætta að spurja sig „hvað og hvort“, heldur athuga „hvernig og hversu mikið“.