Viðskipti | Morgunblaðið | 22.3.2014 | 18:31

Billjónum varpað fyrir róða?

Heimsmeistarakeppnin í Katar 2022 hefur orðið umdeild af ýmsum orsökum. AFP

Sama dag og tilkynnt var að Rússland og Katar hefðu verið valin til þess að halda heimsmeistarakeppnina í knattspyrnu karla árin 2018 og 2022, vaknaði strax grunur um að maðkur hefði verið í mysunni þegar framkvæmdastjórn Alþjóðaknattspyrnusambandsins FIFA kaus á milli þeirra tillagna sem lagðar höfðu verið fram. Átti það ekki síst við í tilfelli Katars, smáríkisins á Arabíuskaga, sem hafði hingað til ekki verið þekkt fyrir árangur eða uppbyggingu á knattspyrnusviðinu.

Sepp Blatter, formaður FIFA, sagði hins vegar keppnina í Katar vera tækifæri fyrir knattspyrnuna til þess að þróa fótboltann áfram og vinna nýjar lendur, og knattspyrnugoðsögnin Zinedine Zidane, sem er múslimi, fagnaði valinu sem miklum sigri fyrir arabaheiminn.

Alls kyns hneykslis- og álitamál hafa hins vegar komið upp, og hefur sú krafa gerst æ háværari að staðsetning keppninnar 2022 verði endurskoðuð. Það gæti reynst þrautin þyngri, í ljósi þess að þegar hefur verið eytt miklum fjármunum í undirbúning mótsins.

Ekkert til sparað við gerð leikvanga

Og tilkostnaðurinn er ærinn. Samkvæmt áætlunum stefnir í að Katar muni eyða sem nemur um 220 milljörðum Bandaríkjadala, eða rúmlega 25 billjónum íslenskra króna, í undirbúning heimsmeistarakeppninnar. Þar af fara um 20 billjónir íslenskra króna í að útbúa leikvangana, en reisa þarf sjö nýja leikvanga á næstu átta árum í Katar, auk þess sem fimm aðrir leikvangar verða stækkaðir, svo að þeir geti tekið um 40.000 áhorfendur að jafnaði. Þá þarf að koma fyrir öflugu loftræstikerfi á leikvöngunum, því að ef mótið verður haldið að sumarlagi má gera ráð fyrir um 50-60 gráða hita á daginn. Fyrir afganginn, fimm billjónir króna, verða svo gerðar umbætur á samgöngukerfi landsins, svo að áhangendur geti komist leiðar sinnar á leikina.

Þessar tölur segja þó ekki alla söguna, því að innifaldar í þessum 20 billjónum króna eru fimm billjónir sem munu fara í að reisa nýja borg í Katar, Lusail, en ráðgert er að þar muni 250.000 manns búa. Mikilvægt er að vel til takist, því að á leikvanginum sem stendur til að byggja í miðborg Lusail á að spila bæði opnunarleik mótsins, sem og sjálfan úrslitaleikinn.

Bent hefur verið á að þessi kostnaður sé fram úr hófi, enda mun mótið kosta um það bil 60 sinnum meira en HM 2010, sem haldið var í Suður-Afríku, sem þótti þó hafa verið með dýrari keppnum í framkvæmd. Þá hefur verið bent á það að fyrir 25 billjónir króna mætti kaupa upp hvert eitt og einasta húsnæðislán einstaklinga í Bretlandi, þjóð þar sem 60 milljónir manns búa. Gert er ráð fyrir að á móti muni Katarbúar fá einhverjar tekjur af ferðamennsku tengdri keppninni, en ljóst er að þær munu aldrei ná því að jafna þann gríðarlega kostnað sem leggja á í.

Vandamálin hrannast upp

Það eru hins vegar önnur vandamál sem vekja meiri athygli knattspyrnuheimsins þessa dagana, en fréttaflutningur hefur einkum beinst að tvennu: Í fyrsta lagi lökum aðbúnaði þeirra verkamanna sem eiga að reisa leikvangana, en talið er að um 400 verkamenn frá Nepal hafi látist í Katar vegna vanbúnaðar á síðustu fjórum árum; og í öðru lagi þrálátar ásakanir um að vissum stjórnarmönnum í framkvæmdastjórn FIFA hafi verið mútað í aðdraganda valsins á Katar í desember 2010.

Slíkar ásakanir eru ekki nýjar af nálinni, en breskir fjölmiðlar hafa verið duglegir að leita að sönnunum þess efnis. Árið 2011 sakaði Triesman lávarður, sem stjórnaði tilboði Englendinga í HM 2018, fjóra stjórnarmenn í framkvæmdastjórninni um að hafa leitað hófanna um greiðslur bak við borðið. Ekkert var þó sannað.

Breska dagblaðið Daily Telegraph birti hins vegar í vikunni gögn, sem blaðið sagði sanna það að fyrirtæki í Katar, sem tengdist íþróttayfirvöldum þar í landi, hefði borgað Jack Warner, sem þá var aðstoðarframkvæmdastjóri sambandsins, andvirði um 136 milljóna íslenskra króna í aðdraganda valsins, auk þess sem fjölskylda hans hefði fengið rúmlega 100 milljónir til viðbótar. Bandaríska alríkislögreglan FBI, rannsakar nú málið vegna gruns um peningaþvætti.

Ljóst er að nýjustu fréttir hafa ekki aukið hróður Katars eða FIFA meðal knattspyrnuáhugamanna. Spurningin heyrist því æ oftar: Verður HM 2022 yfirhöfuð haldið í Katar? Eftir því sem álitamálunum fjölgar minnka líkurnar á jákvæðu svari.

Hætta á því að 4000 manns láti lífið

Aðbúnaður þeirra verkamanna í Katar sem þurfa að reisa leikvangana fyrir HM hefur verið harðlega gagnrýndur. Í Katar, sem og öðrum ríkjum við Persaflóa, gildir svonefnt Kafala-kerfi, sem þýðir það að erlendir verkamenn verða að hafa staðfestingu frá innlendum aðila ætli þeir sér að vinna í landinu. Kerfið býður upp á misnotkun, þar sem algengt er að vegabréf verkafólksins sé tekið af því, og ráðningarsamningurinn jafnvel rifinn við komuna. Fólkinu er því lofað mun hærri launum en síðan er staðið við.

Aðstæður fólksins þykja síðan ekki boðlegar. Matur og vatn er af skornum skammti, og munar um minna í hitanum í Katar. Híbýli verkafólksins þykja vart boðleg og veita lítið skjól. Hefur aðstæðum verkafólksins, sem einkum kemur frá Nepal, Pakistan og Indlandi, verið lýst sem „nútíma þrælahaldi“.

Samkvæmt skýrslu ITUC, alþjóðasambands verkalýðsfélaga, er áætlað að um 4.000 manns muni hafa látið lífið frá þeim tíma sem ákveðið var að Katar fengi keppnina, og til þess tíma að blásið yrði til leiks í opnunarleiknum.

Alþjóðaknattspyrnusambandið hefur verið gagnrýnt harðlega fyrir að láta þessar fregnir sem vind um eyru þjóta, en talsmaður sambandsins sagði að ásakanirnar yrðu skoðaðar.

Yfirvöld í Katar hafa vísað þessum fregnum algjörlega á bug, en ákváðu í síðasta mánuði að kynna nýja reglugerð um laun og aðbúnað verkamanna. Óvíst er þó hvort það dugir til að sefa gagnrýnisraddirnar.