Pistlar:

I am not an optimist. I’m a very serious possibilist. It’s a new category where we take emotion apart and we just work analytically with the world.

Þessi orð eru eftir læknirinn og fræðimanninn Hans Rosling sem nú er látinn, aðeins 68 ára að aldri. Það er eðlilegt að heimsbyggðin minnist hans en ekki var annað hægt en að hrífast með þegar Rosling lét gamminn geysa í fyrirlestrum sínum. Minnistætt er að hafa hlustað á fyrirlestur hans fyrir fullum sal í Hörpunni árið 2014 en það var félagið Afríka 20:20, Þróunarsamvinnustofnun Íslands og Landlæknisembættið sem stóðu fyrir komu Rosling. Athygli vakti að hann tók ekkert fyrir, sagði að fjármögnun hans biði upp á slíkt, meðal annars vegna þess að hann gat rukkað „svívirðilega" háar upphæðir þegar hann heldur fyrirlestra fyrir fjármálastofnanir.

Rosling hafði ekki beinlínis útlit poppstjörnu og enska hans er með þessari hörðu skandinavísku framsögn sem margir hafa gaman af. En upplýsingarnar, framsetningin og persónutöfrarnir vógu þetta allt upp. Rosling hélt salnum föngnum og meira að segja uppteknustu menn sátu rólegir. Að lokum varð að stoppa fyrirspurnir þegar fundarmenn vildu augljóslega meiri upplýsingar, reyndar eftir að Rosling hafði hvatt gesti fundarins til að efast - meira að segja um það sem kom fram í fyrirlestrinum. Sannur vísindahyggjumaður þar á ferð. Rosling var mjög gagnrýnin á fjölmiðla. Taldi að þeir gæfu bjagaða mynd af ástandi mála víða um heim. Ástandið væri betra en þeir segðu.

Um bakgrunn Hans Rosling er það að segja að hann var læknir, prófessor við Karolinska háskólasjúkrahúsið í Svíþjóð í alþjóðaheilbrigðisvísindum og vakti heimsathygli fyrir framsetningu sína á tölfræðilegum gögnum. Óhætt er að segja að hann hafi skapað nýja nálgun og aðferðarfræði þegar kom að meðhöndlun gagna um lýðfræðileg málefni og hann bjó til forritið Gapminder sem hann dreifir með aðstoð Google. Sumir kölluðu hann gúrú í þeim efnum (statistics guru). Sjálfsagt þekkja flestir Rosling af fyrirlestrum hans á TED (Technology, Entertainment & Design) en í þessum pistlum var minnst á hann nokkru sinnum.

Villandi heimsmynd

Það sem Rosling afhjúpar öðru fremur er hve skekkt heimsmynd almennings er. Það gerir hann meðal annars með því að láta gesti á fyrirlestrum sínum svara til þess að gera einföldum spurningum. Það gerðu þeir í upphafi fyrirlestrarins í Hörpu í gegnum lítið tæki sem dreift var um salinn. Rosling tók síðan svörin, vann úr þeim nánast samstundis og fléttaði þeim jafnóðum inn í fyrirlesturinn. Með því að sýna niðurstöður gesta í samanburði við aðra svarhópa fengust áhugaverðar upplýsingar um þekkingu fundarmanna. Þar kom til dæmis í ljós að íslenska þýðið (gestir í Hörpu) var á líku róli og svarhópar í Svíþjóð og Noregi. Það var (og er sjálfsagt) sameiginlegt öllum þessum vel upplýstu skandinavísku þjóðum að heimsmyndin er dökk. Það kom á daginn að þegar við erum spurð um mannfjöldaþróun, heilsufar, efnahagsástand eða samfélagsþróun þá höldum við undantekningarlaust að ástandið sé miklu verra en það er. Og væntanlega er það einhverjum áminning að illa „upplýstir" Bandaríkjamenn virtust hafa talsvert heilbrigðari sýn á ástand mála heldur en „upplýstir" Skandínavar!

Sem dæmi um þekkingarblekkingu fólks þá kom í ljós að það taldi ástandið sunnan Sahara mun verra en það er, mannfjöldaþróunina skelfilega og misskiptingu auðs vera óleysanlegt vandamál. Rosling benti á allt aðra þróun í greiningu sinni á lýðfræðilegum gögnum. Heimurinn væri að þróast með jákvæðum hætti. Ekki þar fyrir, nóg eru vandamálin og Rosling var sjálfur nýkominn frá svæðum þar sem ebólu-faraldurinn geisaði. Grimm áminning um að menn verða að halda vöku sinni.

Aðstoð skiptir máli

En fræðsla Rosling reyndist líka áminning um að aðstoð í hvaða formi sem er skiptir máli, það er árangur af slíku starfi enda vann hann náið með alþjóðlegum og einkareknum hjálparstofnunum.  Rosling lagði áherslu á mikilvægi hins frjálsa markaðar sem tækis til að hjálpa þjóðum út úr fátækt og ekki var annað að heyra en að hann teldi að einkarekið hjálparstarf væri árangursríkara en hið opinbera. Eins og gert hefur verið hér í pistlum gat hann framtaks þeirra Bill og Melindu Gates (Bill & Melinda Gates Foundation) að góðu einu enda starfaði hann mikið með þeim.

En af hverju er það svo að  heimsmyndin almennings er svona dökk? Hans Rosling benti á hlut fjölmiðla og hér má sjá frægt viðtal við danskan fréttamann um það. Undir þá skoðun er hægt að taka, hin eilífa leit að hinu frábrugðna, frávikunum og því sem hefur farið úrskeiðs, gerir það að verkum að endurvarpið af veruleikanum í gegnum fjölmiðla getur bjagast. Um það má skrifa langa pistla en verður ekki gert hér. En ástæða er til að hvetja þá sem ekki komust í Hörpuna til að skoða fyrirlestra Rosling á TED. Hér er einn sá þekktasti. Þar mátti meira að segja sjá hann gleypa sverð en hann átti það til þegar hann var í stuði!

Það skal tekið fram að þau viðhorf sem birtast í þessum pistli eru eingöngu höfundar og á hans ábyrgð.