Innlent | mbl | 25.11.2015 | 11:55 | Uppfært 8.7.2018 10:34

Skólinn er ekki fyrir alla bara suma“

Sigrún Harðardóttir lektor við Háskóla Íslands fjallaði um líðan framhaldsskólanema í erindi sínu á fundi Náum áttum. mbl.is/Golli

Yfir 70% þeirra nemenda sem líður illa þegar þau hefja nám í framhaldsskóla ljúka ekki námi en hlutfallið snýst við þegar kemur að þeim ungmennum sem standa vel að vígi strax við upphaf náms. Þetta er meðal þess sem kom fram í erindi Sigrúnar Harðardóttur lektors við félagsráðgjafadeild Háskóla Íslands á fundi samtakanna Náum áttum um skóla fyrir alla - eða hvað?. Sigrún fjallaði þar um doktorsritgerð sína „Líðan framhaldsskólanemenda: Um námserfiðleika, áhrifaþætti og ábyrgð samfélags“

Brottfallið vandi sem framhaldsskólarnir sitja uppi með

Að hennar sögn er mikið brottfall úr framhaldsskólum vandi sem framhaldsskólinn hefur setið uppi með þó svo að hann eigi ekki alfarið sök að máli en frá tilkomu almennrar brautar í framhaldskólum árið 1999 fjölgaði nemendum sem eiga í vanda í framhaldsskólum landsins.

Rannsókn hennar er unnin við Menntaskólann á Egilsstöðum en Sigrún starfaði þar um árabil. Hún segir að hjá ME hafi verið boðið upp á stuðningsúrræði fyrir nemendur með ADHD og þar sé boðið upp á sérstaka námskrá fyrir nemendur sem koma verst undirbúnir inn í framhaldsskólana (almennar brautir). Nemendur sem hafa kannski fallið á öllum samræmdu prófunum og fengið einstaklingsmiðaða kennslu í grunnskóla sem ekki er boðið upp á í framhaldsskólum.

„Þetta er svolítið eins og brautarstöð“

Sigrún segir að það hái framhaldsskólunum, einkum og sér í lagi áfangaskólunum, hversu erfitt er að fylgjast með hverjum og einum nemanda. „Þetta er svolítið eins og brautarstöð,“ segir Sigrún.

Fjölmenni var á fundi samtakanna Náum áttum þar sem umræðuefnið var skólakerfið. mbl.is/Golli

Í rannsókninni skoðaði hún þrjá árganga í í ME, það er nýnema við skólann 2005-2007 með því að leggja sjálfsmatslista fyrir þá og síðan hringdi hún í þá fjóru og hálfu ári síðar og kannaði hvar þeir voru staddir í lífinu.

Hún segir að þegar hún ræddi við nemendurna sem höfðu hafið nám á öðrum brautum en almennri braut sem var ætluð þeim sem ekki höfðu náð tilskilinni einkunn við lok grunnskólanáms.

Af þeim sem voru hættir námi, 71,5%, komu inn í skólann með slæma líðan. þannig að það er greinilegt að það eru tengsl milli líðanar og námsframvindu í framhaldsskóla. 54% þeirra sem höfðu lokið námi komu inn í skólann með góða líðan og góða færni.

ADHD er mikill vendipunktur - ef nemendur voru með ADHD þá skipti það miklu máli varðandi gengi í skóla.

Sláandi munur er á milli nemenda sem koma af bóknámsbrautum og þeirra sem eru á almennum brautum þegar kemur að brottfalli úr framhaldsskólum. Kristinn Ingvarsson

Í erindi Sigrúnar kom fram að 69% þeirra sem eru öðrum brautum koma inn í skólann með góða líðan og getu á meðan hlutfallið er 46,5% þegar kemur að þeim nemendum sem hófu nám á almennu brautunum þremur.

Langhæst hlutfall þeirra sem hættu námi komu af almennu brautunum 1-3. Af 67 nemendum sem hófu nám á náttúrufræðibraut höfðu þrír hætt námi, 10 af þeim 42 sem hófu nám á félagsfræðibraut höfðu hætt námi og fimm af 24 nemendum á málabraut.

Af nemendum á almennri braut 3 höfðu 8 af þeim 22 sem hófu nám hætt námi. Á almennri braut 2 hófu 58 nemendur nám en fjóru og hálfu ári síðar höfðu 29 hætt námi en 14 lokið námi. Á almennri braut 1 hófu 57 nám og tveir höfðu lokið því fjóru og hálfu ári síðar en 42 höfðu hætt námi. Þrettán voru enn í námi.

Sigrún benti á í erindi sínu á að engu virðist skipta þótt nemendur fari í aðra skóla því 30% fóru í aðra skóla en þeir voru alveg jafnmikið að detta út og þeir sem héldu áfram í ME. „Þetta gefur vísbendingu um að þetta gildi almennt um framhaldsskólana,“ segir Sigrún.

72% þeirra sem byrjuðu á bóknámsbraut ljúka námi. Við þurfum ekki að hafa áhyggjur af þessum hópi. Þetta eru krakkar sem geta lært og hætta kannski námi tímabundið en koma inn í skólann aftur því þau vita að þau geta lært. Ég hef meiri áhyggjur af hinum hópnum. Þeim sem gengur illa, dettur út og spurning hvort komi inn aftur,“ segir Sigrún.

Af bóknámsnemum voru 15% enn í námi fjóru og hálfu ári síðar og segir Sigrún að það sé ekki alveg marktækt því ef síðari hluti rannsóknarinnar hefði verið gerð hálfu ári síðar, það er fimm árum eftir að nám hófst, þá hefði hlutfall þeirra sem hefðu lokið námi hækkað mjög. 13% þessara nemenda höfðu hætt námi.

Þrátt fyrir úrræði þá detta þessir nemendur út úr skólakerfinu

Sigrún segir það dapurt þegar búið er að eyða svona miklum tíma og mikilli orku í að reyna að gera eitthvað af viti og búa til einhverjar námsleiðir og stuðning fyrir þessa nemendur, „þá erum við því miður að missa þau flest út. Það er þessa nemenur sem gengur illa í námi,“ segir Sigrún og vísar til þeirra úrræða sem gripið hefur verið til innan framhaldsskólanna við að styðja nemendur sem eiga í erfiðleikum í námi.

Stuðningur foreldra,kennara og vina skiptir miklu máli fyrir framhaldsskólanemendur. AFP

Þegar horft er á nemendur á almennu brautunum þremur er niðurstaðan sú að 16% höfðu lokið námi fjórum og hálfu ári eftir að þau hófu framhaldsskólanám, 28% voru enn í námi en 56% höfðu hætt í námi.

Stytting náms nýtist ekki þessum krökkum

„Stytting í náms í framahaldsskólum í þrjú ár er úrræði sem ekki er að henta slökum nemendum,“ segir Sigrún og segir það skoðun sína að það sé breyting sem henti þeim nemendum sem heldur miklu frekar þeim sem ekki þarf að hafa áhyggjur af og hinum hópnum.

Sigrún segir að komi nemendum með námserfiðleika mjög á óvart hvað þeim gekk illa og að þau uppgötvuðu að þau voru ekki eins og önnur börn. Þau töluðu um í viðtölum við Sigrúnu að þau hafi þurft að takast á við skóalsamfélag sem skilgreindi þau sem frávik . Því áherslan var á raskanir þeirra ekki styrkleika þeirra og áhuga þeirra á að leggja sig fram. Þau upplifðu vanlíðan, óréttlæti og reiði yfir því að vera öðruvísi.

Hún tók dæmi í fyrirlestrinum af ummælum þeirra: „Ég gat ekki lært stafina... heyrði ekki muninn á stöfunum.“

„Það er sko hræðilegast í heimi að þurfa að kyngja því að maður þurfi að vera lengur að læra en manneskjan við hliðina á manni og kyngja því að maður er með svaon ekki beint galla heldur svona öðruvísi heila einhvern veginn... maður náttúrulega vill vera eins og hinir og grautfúlt og svekkjandi að vera lengur en aðrir að læra.“

Ósátt við stuðning sem þau fá

Mörg hver voru ekki sátt við þann stuðning sem þau fengu og töldu að þau voru ekki að fá þann stuðning sem þau þurftu á að halda. Að námið væri ekki nægjanlega einstaklingsmiðað og allir með raskanir settir undir sama hatt.

„Eina aðstoðin sem ég fékk var að ég var tekin út úr stærðfræðitíma og var látin með einhverjum... einhverjum þú veist manneskjum sem voru miklu verr staddar en ég... það eru allir settir undir sama hatt hvort sem þeir eru með ADHD eða þunglyndi eða hvað var í gangi og... það er ekki sniðugt.“

Stuðningur foreldra og kennara skiptir mestu máli

Eitt er það sem allir viðmælendur nefndu að sögn Sigrúnar en það er stuðningur foreldra. Það hafi í raun skorið út um hvort þau gátu klárað námið. Að þau sem áttu foreldra sem studdu þau til náms gátu lokið námi því þau fengu hvatningu sem þau þurftu á að halda. Eins nefndu einhver að kennari sem hafi trú á þeim skipti sköpum ef heimilið bregst og eins góðir vinir.

„Hann var svona þannig kennari sem vildi hjálpa mér og lagði aukalega á sig til þess að kenna mér og sýndi áhuga á því að ég næði árangri. Hann sagði líka stundum „já flott hjá þér“ og „ég veit að þú getur þetta“ og það fannst mér hvetjandi.“

Er hugsi yfir öllum greiningunum

Sigrún segir að það sé niðurstaða rannsóknarinnar að skólinn er ekki fyrir alla heldur bara suma.

Það þurfi að breyta vinnulagi innan skólanna - erum búin að vinna út frá læknisfræðilegum hugsunarhætti í marga áratugi - greiningarpakkar og sérkennsla virðist ekki duga til og skila nægjanlegum árangri.

Hún segist hugsi yfir greiningarmálum hér á Íslandi þar sem greiningum og röskunum fjölgar hratt og ekkert lát virðist vera á því. Kostnaður Reykjavíkurborgar vegna sérkennslu nemur tveimur milljörðum króna á ári.

Að sögn Helga Gíslasonar sérkennslufulltrúa á skólaskrifstofu Hafnarfjarðar fer um 30% af fjármagni því sem varið er til skólamála í sérkennslu í sveitarfélaginu.

Sigrún segir að það þurfi að skýra almennt hlutverk framhaldsskóla sem ennþá einbeiti sér að því að undirbúa fólk undir háskólanám. „Það þurfi að skilgreina betur hlutverk hans í þessu uppeldi og þroska svo ungmenni geti tekist á við lífið að loknu námi, segir Sigrún og bendir á að það sé mjög mikilvægt að opna umræðu í þjóðfélaginu um þá sem eiga í erfiðleikum með nám og ábyrgð samfélagsins í þeim efnum.