Steinkistan í Skálholti var kveikja sögunnar

Krullhærður strákur í spiderman-búningi og síðhærð stelpa í slitinni lopapeysu birtust Kristínu Rögnu Gunnarsdóttur skyndilega ljóslifandi þar sem hún sat í Skálholtskirkju og hlýddi á æfingu Bach-sveitarinnar fyrir þremur árum. Þótt krakkarnir væru hugarburður fór hún í humátt á eftir þeim. „Þau voru að skjótast þarna um, fóru ofan í kjallara þangað sem ég elti þau eftir endilöngum göngum sem höfðu verið endurgerð undir kirkjunni,“ segir Kristín Ragna. Og enn voru þau með henni þegar hún kom út úr göngunum.

Kristín Ragna gaf hugarfósturbörnum sínum nöfnin Edda og Úlfur og gerði þau, eftir nokkuð langa meðgöngu, að aðalsöguhetjum í Dýrgripnum, barna- og unglingabók, sem hún samdi um ævintýri þeirra með ýmsum persónum norrænnar goðafræði. Skálholt er að hluta til sögusviðið sem og annar heimur; goðheimur, sem þau ramba í eftir að hafa elt þjóf ofan í fyrrnefnd göng, sem – vel að merkja – voru til í alvörunni.

Dýrgripurinn varð meistaraverkefni

„Ég sá söguna fyrir mér og eitt leiddi af öðru. Fyrst þróaði ég hugmyndina á námskeiðinu Fjölskyldubókmenntir í meistaranámi í ritlist í Háskóla Íslands og síðan fylgdu krakkarnir mér og þroskuðust í lokaverkefninu. Þar kom ég heildarhugmyndinni á blað, en hef síðan verið að vinna meira í sögunni og teikna myndirnar.“

Kristín Ragna er sjálfstætt starfandi grafískur hönnuður, teiknari og kennari og hefur áður skrifað og myndskreytt fimm lestrarbækur fyrir börn fyrir Námsgagnastofnun. Dýrgripurinn er hennar fyrsta skáldsaga fyrir almennan markað. Hún hefur árum saman unnið sem myndskreytir og hönnuður með norræna goðafræði og oft í nánu samstarfi við rithöfunda. Til dæmis vann hún tvær bækur með Þórarni Eldjárn, annars vegar Völuspá og hins vegar Hávamál. Þá unnu þær Ingunn Ásdísardóttir í sameiningu bókina Örlög guðanna þar sem nokkrar þekktar sögur í norrænni goðafræðinni eru endursagðar.

„Ég hef alla tíð verið mjög áhugasöm um þjóðsögur og ævintýri. Sem barn bjó ég í London og síðan Bandaríkjunum og las íslensku þjóðsögurnar, sem ég fékk sendar að heiman, og einnig goðsögur frá öðrum menningarheimum, bæði grískar goðsögur og síðan indjánasögur. Fljótlega eftir að ég fluttist heim, níu ára gömul, kynntist ég norrænu goðsögnunum og varð óskaplega glöð að komast að því að við ættum svona æðislegar sögur. Ég var alveg heilluð. Eftir að ég myndtúlkaði Völuspá, þessi fornu kvæði sem Þórarinn endurorti varð ekki aftur snúið og síðan hef ég verið á kafi í fræðunum.“

Saga um sögur

Íslensku fornsögurnar hafa líkt og norræna goðafræðin verið undirliggjandi stef í verkum Kristínar Rögnu. Í tengslum við fyrrnefndar bækur hefur hún sett upp sýningar á myndverkum sínum og einnig hannaði hún og teiknaði 90 metra langan refil, sem byggist á Njálssögu og vígður var 2013 í Sögusetrinu á Hvolsvelli. Gestum og gangandi býðst að taka í hann spor og er saumaskapurinn nú rúmlega hálfnaður.

„Reyndar kemur refill, Njála og margar persónur úr íslensku fornsögunum við sögu í Dýrgripnum. Meira að segja Harry Potter og Bróðir minn Ljónshjarta, enda er bókin að nokkru leyti saga um sögur og í og með ætluð til að vekja áhuga á menningararfi okkar, bókmenntum af ýmsu tagi og ekki síst Skálholti,“ upplýsir Kristín Ragna.

Í formála bókarinnar fer hún með lesendur til ársins 1954. Þá er amma Eddu og nafna lítil stelpa að fylgjast með merkum fornleifauppgreftri í Skálholti sem faðir hennar, fornleifafræðingur, tekur þátt í, og átti sér stað í raunveruleikanum.

„Steinkistan með beinagrindinni, sem grafin var upp þetta ár, var kveikjan að sögunni. Kistan er núna í kjallara Skálholts, en dýrgripurinn; gylltur baugur með hvítum steini, sem amma Edda finnur, er hins vegar minn skáldskapur. Amman gerist fornleifafræðingur og geymir gripinn á skrifstofu sinni í Skálholti, þar sem honum er stolið rúmlega hálfri öld síðar. Og þá kemur til kasta Eddu yngri, sem er 11 ára, og Úlfs, sjö ára stjúpbróður hennar,“ segir höfundurinn og vill ekki reka söguþráðinn of ítarlega. Upplýsir þó að plottið snúist um að finna bæði gripinn og þjófinn. Í lokin komi svo í ljós hvers konar merkisgrip um sé að ræða.

Ævintýri í goðheimum

Dýrgripurinn hlaut Nýræktarstyrk Miðstöðvar íslenskra bókmennta. Í umsögn dómnefndar segir: „Höfundur skapar hrífandi heim þar sem í spennandi ævintýri fyrir alla fjölskylduna mætast kunnuglegur íslenskur veruleiki, íslensk menningarsaga og nýstárleg nálgun við norræna goðafræði.“

Eins og ráða má af umsögninni lenda Edda og Úlfur í háskalegum ævintýrum í goðheimum þar sem þau hitta fyrir þekkt og minna þekkt goð. Af þeim má nefna Þór, Sif og Ull son hennar, Fenrisúlfinn, sem verður mikill vinur Úlfs, á meðan vinskapur tekst með þeim Eddu, Freyju og dóttur hennar, Hnoss. Einnig er getið um Loka lævísa, íkornann Ratatosk, Heimdall, vörð Óðins, og hrafna Óðins, þá Hugin og Munin, sem fylgja börnunum fast eftir.

„Markmiðið var að búa til ævintýri fyrir þá sem eru sólgnir í sögur. Við erum alltaf að segja sögur og spegla okkur í þeim. Ég byggi á ýmsu sem átt hefur sér stað í raunveruleikanum, annað á gömlum sögum sem ég fann oft eyður í, til dæmis fá Ullur og Hnoss að ljóma, en á þau er lítið minnst í Snorra-Eddu. Þótt bókin sé hugsuð fyrir 8 til 13 ára sá ég fyrir mér að fjölskyldan gæti lesið hana saman og allir haft gaman af. Dýrgripurinn er fyrst og fremst skemmtisaga, en þó með svolitlum boðskap, annars vegar um mikilvægi sagnahefðarinnar og hins vegar fjölskyldubanda,“ segir Kristín Ragna. „Ég er ekkert að troða boðskapnum ofan í kok á lesendum, hann er undirliggjandi. Það reynir nefnilega á samband stjúpsystkinanna,“ bætir hún við.

Edda og Úlfur eiga sér framhaldslíf

Kristín Ragna kveðst hafa verið síteiknandi frá því hún var barn og alla tíð verið mjög upptekin af að vinna með texta og teikningar saman. Og ekki minnkaði áhuginn í Myndlista- og handíðaskóla Íslands. Smám saman fór hún að skrifa samhliða teiknivinnunni og skellti sér í bókmenntafræðinám til þess að vera betur í stakk búin til að skrifa sjálf og skapa eigin söguheima. BA-ritgerðin hennar fjallaði um samspil mynda og texta, sem hún hefur æ síðan lagt mikla áherslu á. En hvort gerir hún fyrst – teiknar eða skrifar?

„Að þessu sinni ákvað ég að einbeita mér að textanum fyrst og teikna síðan myndirnar. Ég sá söguna samt allan tímann mjög myndrænt fyrir mér, útlit sögupersónanna og sögusviðið, og hugsaði myndirnar þannig að þær bættu einhverju við textann eins og ég geri alltaf þegar ég myndskreyti bækur. Varðandi textann þá er ég alveg ófeiminn að nota ríkulegan orðaforða, sem ég set í auðskiljanlegt samhengi,“ segir Kristín Ragna, sem þegar hefur hafist handa við að skapa þeim Eddu og Úlfi framhaldslíf í máli og myndum.