Sagan
Ašdragandinn
Merkiš frį Reykjavķk
Farsęl saga
Hiš nżja NATO
Dean Acheson
Bjarni Benediktsson
Stiklaš į stóru
Ķsland
Ašildin og varnarsįttmįlinn
Hlutleysiš kvatt
Įrįsin į Alžingi
Įtök į Austurvelli
Variš land
Starf NATO hér
Vištöl
Davķš Oddsson
Gušmundur H. Garšarsson
Halldór Įsgrķmsson
Jón Hįkon Magnśsson
Ragnar Arnalds
Vladislav Zubok
Vojtech Mastny
Meš eigin oršum
Bjarni Benediktsson 1949
Ólafur Thors 1949
Bjarni Benediktsson 1968
Emil Jónsson 1968
Samstarfiš
Vķsindasamstarf
Umhverfismįl
Jaršvķsindi
Tölvutękni
Styrkžegar NATO
Handtak į 40 įra stśdentsafmęlinu
SUMIR hafa skipt um skošun, ašrir halda fast viš sinn keip. Enn ašrir voru aš gegna skyldustörfum og höfšu ekki mótaš sér skošun į ašild Ķslands aš Atlantshafsbandalaginu. En žįtttakendurnir ķ atburšunum góšvišrisdaginn 30. mars 1949, sem rętt var viš, voru flestir fśsir aš tjį sig.
Leifur Sveinsson lögfręšingur var 21 įrs hįskólanemi og einn af lišsmönnum varališs lögreglunnar sem stofnaš var vegna žess aš rįšamenn óttušust aš andstęšingar samningsins myndu rįšast į Alžingishśsiš.
Lišiš var stofnaš meš vķsan ķ lög um lögreglumenn nr. 50 frį 1940 og viš vorum žarna sem opinberir starfsmenn, segir Leifur. Ef einhverjir žeirra hefšu oršiš fyrir verulegum skakkaföllum ķ įtökunum hefši rķkiš oršiš aš greiša žeim bętur.
Alls voru ķ žvķ 85 manns, einkum ungir og hraustir menn, allt karlar og mešal žeirra allmargir menntaskóla- og hįskólanemar.
Stjórnendurnir voru einkum žeir Įsgeir Pétursson, sķšar sżslumašur, Eyjólfur Konrįš Jónsson, sķšar ritstjóri og alžingismašur og Thor Ó. Thors, framkvęmdastjóri, aš sögn Leifs. Um 800-900 sjįlfbošališar stilltu sér upp fyrir utan hśsiš en 85-menningarnir voru hins vegar hafšir til taks ķ žingflokksherbergi Framsóknarflokksins śmeš samžykki Eysteins. Žeir höfšu hjįlma og kylfur og auk žess armbindi ķ fįnalitunum til auškennis, svipaš og fyrirlišar ķ knattspyrnuliši.
Viš vorum einu mennirnir į landinu sem vissu ekki hvaš var aš gerast fyrir utan hśsiš, viš vorum lokašir inni frį klukkan ellefu um morguninn til fjögur. Viš gįtum ašeins horft į dómkirkjudyrnar. Hann segir aš lišinu hafi loks veriš sagt aš fara śt og, eftir nokkurt žóf, aš taka meš sér hjįlma og kylfur. Lögreglustjóri hafi sagt aš žingmenn hygšust nś halda heim og bķlar žeirra ęttu aš koma aš ašalinngangi hśssins. Varališiš ętti aš tryggja aš bķlstjórarnir gętu ekiš aš hśsinu um Kirkjustręti.
Leifur segist halda aš śtrįsin hafi veriš mistök. Eins og žingmennirnir gętu ekki bešiš žangaš til allir vęru farnir! Margir žingmenn gengu reyndar śt eins og ekkert hefši ķ skorist, Einar Olgeirsson og lķka nokkrir stjórnaržingmenn.
Hann segir um ašdragandann aš hundruš manna hafi um nokkurra daga skeiš komiš į fundi ķ Sjįlfstęšishśsinu og veriš višbśnir žvķ aš śkommśnistar geršu įrįs og hindrušu umręšurnar į žingi sem stóšu marga daga.
Žegar viš komum śt reka žessir andstęšingar Atlantshafsbandalagsins upp óp. Og žegar fyrirliši okkar, Siguršur Žorsteinsson, sem var lögreglumašur, heyrir žessi öskur og grjóthrķšin bylur į hśsinu įlķtur hann aš žetta sé įrįs į okkur. Hann beinir kylfunni fram og žaš er merki um aš viš eigum aš stöšva mennina sem voru aš henda hraunhellunum. Žaš er eins og olķu vęri hellt į eld žegar viš birtumst žarna.
Žetta var strķš. Menn reyndu aš slasa engan en einn śr okkar röšum, menntaskólanemi, var tekinn og barinn illa. Viš vorum mjög óįnęgšir meš aš žeir sem voru dęmdir skyldu aldrei sitja inni, enginn žeirra, heldur ekki forsprakkarnir. En žaš var ęgilegt aš lenda ķ žessu, til dęmis hafši einn af ašalmönnum andstęšinganna veriš samstśdent minn. Žaš jafnašist ekki aftur į milli okkar fyrr en į 40 įra stśdentsafmęlinu 1986, žį tókumst viš loks ķ hendur.
Blöskraši tślkun Morgunblašsins
Jón Böšvarsson ķslenskufręšingur og fyrrverandi skólameistari, hefur veriš eindreginn andstęšingur Atlantshafsbandalagsins og hersetunnar frį žvķ aš bandarķskt herliš kom aftur hingaš 1951. En hann var menntaskólanemi og félagi ķ Heimdalli 1949 og hlżddi kallinu žegar ungir sjįlfstęšismenn voru bešnir um aš verja Alžingishśsiš fyrir įrįs.
Ég var aš verša nķtjįn įra um žetta leyti, segir Jón. Ég held aš žetta hafi veriš nokkur hundruš manns sem stóšu į verši fyrir framan hśsiš, ég var viš horniš į Dómkirkjunni. Fyrir hverjum 15-20 manna hópi var einn įbyrgur, viš vorum margir śr Menntaskólanum ķ Reykjavķk.
Ég var fylgjandi inngöngunni ķ NATO en ég trśši žvķ statt og stöšugt aš hér yrši aldrei her į frišartķmum. Žaš var svo stutt sķšan sjįlfstęšiš fékkst, 1944 og žaš var svo mikill fögnušur ķ landinu žį. Mašur stóš žarna į Žingvöllum ķ grenjandi rigningu, alveg holdblautur og fagnaši.
Jón segir aš reišin hafi veriš mikil į bįša bóga og hart deilt. Svo kemur 50 manna liš śt śr hśsinu, mešal žeirra nokkrir bekkjarbręšur mķnir og ég sį žį lemja menn. Rétt fyrir framan mig ętlaši einn žeirra aš lemja gamlan mann en annar menntaskólanemi žreif af honum kylfuna til žess aš koma ķ veg fyrir žetta. Sį sķšarnefndi var dęmdur ķ fangelsi fyrir aš rįšast į lögregluna, segir Jón. Hann segist halda aš ungu nemarnir ķ varališinu hafi veriš gripnir af ęsingi en sér hafi žótt dómurinn śalveg hrikalegur. Žetta hafi haft mikil įhrif į sig en hann nefnir aš sjįlfur hafi hann veriš nżkominn af mįlfundi ķ Menntaskólanum žar sem hann flutti ręšu og męlti meš Atlantshafsbandalaginu.
Žaš sem mér blöskraši var hvernig Morgunblašiš tślkaši žetta, žaš sagši aš menn eins og Jón Mśli Įrnason og Stefįn Ögmundsson hefšu hvatt til įrįsa į Alžingi. Žeir geršu žaš ekki. Mér fannst blašiš tślka žetta eins og žetta hefši veriš strķšsįstand. Stefįn og fleiri sögšu m.a. fólkinu į Austurvelli meš ašstoš gjallarhorns aš žingmenn sósķalista vęru fangar ķ žinghśsinu en vegna hęttuįstandsins var Alžingismönnum bannaš aš fara śt um hrķš.
Gušfręšinemi kastar eggi
Séra Įrni Pįlsson ķ Kópavogi var 21 įrs gušfręšinemi og lét mešal annars hrķfast af mįlflutningi manna į borš viš sr. Sigurbjörn Einarsson, sķšar biskup en hann var mjög andvķgur ašildarsamningnum. Įrni segir ennfremur aš sér hafi žótt sem keyra ętti mįliš ķ gegn allt of hratt.
Hann var mešal mótmęlenda į Austurvelli, kom žangaš af śtifundi viš Mišbęjarskólann. Įrni er nś löngu bśinn aš skipta um skošun į Atlantshafsbandalaginu og segist aš sjįlfsögšu skilja aš lżšręšisrķki žurfi aš bindast varnarsamtökum. Ég segi eins og Halldór Laxness, mašur gengur ekki meš steinbarn ķ maganum alla ęvina. Eiginlega lķti hann meira į žįtttöku sķna ķ įtökunum 1949 sem ungęšingsskap.
Įrni hlaut dóm įsamt 19 öšrum. Fyrir hvaš?
Ég henti einu eggi aš skólabróšur mķnum sem stóš undir vegg Alžingishśssins og višurkenndi strax sekt mķna, gagnstętt mörgum öšrum. Stutt var ķ bśšir žarna og einhver hefur fariš og keypt nokkur kķló af eggjum til aš nota į stašnum.
Sakadómarinn sem yfirheyrši mig spurši mig fljótlega hvort ég vęri ķ flokki. Ég sagšist vera ķ einum, Žjóšernisflokki sósķalista, žaš er nasistaflokknum ķslenska. Žegar ég var nķu įra gamall ylfingur ķ skįtafélaginu Erni ķ Reykjavķk skrįši stjórnandinn žar okkur alla ķ flokkinn. Žessi flokkur er ekki til, svaraši dómarinn mér og ętlaši aš sleppa žvķ aš lįta skrį ummęlin. Ég sagši žį aš ef ég vęri spuršur og svaraši samviskusamlega en sķšan ętti ekki aš skrifa žetta nišur ętti ég ekkert erindi žarna.
Įrni getur brosaš aš žessu nśna en mįliš var ķ senn hlęgilegt og hįalvarlegt. Žegar hęstaréttardómar féllu 1952 voru žeir mikiš įfall. Byggt var į įkvęšum um landrįš, sakborningar misstu kosningarétt og kjörgengi sem merkti m.a. aš žeir įttu ekki aš geta stundaš hįskólanįm.
Fimm hinna dęmdu voru ķ Hįskólanum og dr. Alexander Jóhannesson rektor įkvaš strax ķ samrįši viš hįskólarįš aš hlķta žessu ķ engu. Dómarnir vęru žess ešlis aš ekki vęri hęgt aš vķsa mönnum śr skóla og Įrni og hinir fjórir fengu aš halda įfram svo fremi žeir brytu ekki reglur skólans. Seinna hlutu sakborningarnir fulla sakaruppgjöf og dómarnir voru žurrkašir śt śr öllum bókum 1957.
Įšur en hęstaréttardómurinn féll var Įrni kallašur nišur ķ sakadóm, sem žį var viš Frķkirkjuveg, įtti aš fara sem hljóšlegast bakdyramegin og koma ekki fyrr en um hįlfellefu um kvöldiš. Žar var fyrir verjandi hans og saksóknarinn, žeir stóšu viš lķkan af mišbęnum.
Žeir segja mér aš ég geti breytt framburši mķnum, um žaš hvar ég hafi veriš staddur žegar ég fleygši egginu. Žeir vildu aš ég segšist hafa stašiš viš gamla Lķknarhśsiš, vestan viš Alžingishśsiš. Žį hefši ég ekki getaš kastaš ķ įtt aš Alžingishśsinu, ég hefši ekki hitt žaš. Alvaran fólst nefnilega ķ žvķ aš ég hafši óvirt Alžingi meš žvķ aš kasta ķ žaš eggi. Žetta dugši žó ekki; Įrni var dęmdur ķ hęstarétti en sat aldrei inni fremur en hinir.
Lögregla milli steins og sleggju
Sagt hefur veriš aš lögreglumenn hafi veriš eins og milli steins og sleggju viš Alžingishśsiš 30. mars 1949. Karl Bóasson var lögreglumašur į verši viš Alžingishśsiš og var 24 įra gamall, hafši žį starfaš ķ lögreglunni ķ fjögur įr. Hann fékk žungan hlut, lķklega steinhellu, ķ mjöšm og maršist illa en žurfti žó ekki į sjśkrahśsvist aš halda. Hann telur aš varalögreglulišiš sem haft var til taks inni ķ hśsinu hafi gert illt verra er žaš var sent śt.
Helst vildi ég nś gleyma žessum degi, segir Karl. Ég held aš hęgt hefši veriš aš verja hśsiš ef viš hefšum veriš einir um žetta en viš vorum ašeins bśnir kylfum, žaš er rétt. Žęr voru langar, śr tré og mjög óhentugar og viš höfšum ekki fengiš neina sérstaka žjįlfun ķ aš bregšast viš svona įtökum. Bśningarnir sem viš notušum žį voru śr žykku ullarefni, hnepptir upp ķ hįls. Žeir voru aušvitaš hlżir į veturna en óžjįlir og alltof of heitir į sumrin.
Varš hann sķšar var viš einhverja andśš į lögreglunni mešal almennings vegna óspektanna viš Alžingishśsiš og framgöngu lögreglunnar žar?
Nei ég varš alls ekki var viš žaš. Sjįlfur įtti ég fręndur og vini, einn žeirra var haršur Sjįlfstęšismašur, sem voru mikiš į móti ašildinni aš NATO en žeir voru ekki ķ neinum vķgahug gegn lögreglunni.
Pįll Eirķksson var į vakt ķ Alžingishśsinu, hann var 28 įra og hafši veriš ķ lögreglunni frį 1943.
Vaktin mķn var send ķ Alžingishśsiš aš kvöldi 29. mars en žį voru žingfundir. Viš vorum žarna alla nóttina uppi į annarri hęšinni og fram į nęsta kvöld.
Sigurjón Siguršsson lögreglustjóri var nżtekinn viš starfinu og hefur oft veriš deilt į žį įkvöršun hans aš senda śt varališiš, sem var til taks inni ķ hśsinu, en Pįli er illa viš aš gagnrżna sinn gamla yfirmann. Hann segir žó aš žaš hafi hleypt illi blóši ķ marga žegar žeir sįu ungu mennina koma śt meš hjįlma og kylfur. En er žaš rétt aš žeir hafi vašiš gegn fólkinu og lamiš žaš?
Viš lögreglumennirnir sem vorum inni ķ hśsinu fórum ekki śt alveg strax žannig aš ég žori ekki aš segja til um žaš. Rśšur voru farnar aš brotna undan steinkastinu, žingmenn ennžį inni og viš gįtum žvķ ekki fariš śt strax. Auk žess žurftum viš fljótlega aš setja į okkur gasgrķmurnar. Žaš var reišubśiš nokkurt lögregluliš fyrir utan hśsiš, bśiš hjįlmum og meš tįragassprengjur, žaš var byrjaš aš kasta sprengjunum žannig aš mašur sį ekki vel hvaš geršist.
Pįll segir aš lögreglumönnunum hafi alls ekki lišiš vel en žeir hafi oršiš aš hlżša skipunum.
En ég tel nś aš bęši žeir sem voru inni og hinir śti į Austurvelli hafi ķ raun ekki gert sér grein fyrir afleišingunum. Margt af žessu fólki var žaš ungt aš žaš mį kannski segja aš žeir hafi tališ aš žarna vęri einhvers konar gamlįrskvöldshasar. En topparnir vissu nįttśrlega aš žaš var alvara į ferš, segir hann.
Morgunblašiš
